سؤال 675: زن بیوه اى، که یک پسر پنج ساله از شوهر مرحوم خود دارد، چند سال پس از فوت شوهرش ازدواج کرده است، پدر بزرگ این پسر مى گوید: «من به عنوان ولىّ نمى گذارم نوه ام در خانه مرد بیگانه اى تربیت شود» و مادر پسر مى گوید: «من به عنوان مادر، خود او را پرورش مى دهم» حقّ حضانت این پسر بچّه با کیست؟
جواب : در مورد نگهدارى بچّه و پرورش او تا زمان بلوغ، مادر بچّه بر جدّ او مقدّم است; حتّى در صورتى که شوهر کند، ولى در مسأله ولایت بر اموال، حقّ با جدّ است و مادر ولایتى بر اموال کودک ندارد.
سؤال 676: در مواردى که بین زوجین مفارقت حاصل مى شود و فرزند مشترکى دارند، فتواى مشهور فقهاى شیعه این است که مادر در مورد دختر تا هفت سالگى و در مورد پسر تا دو سالگى اولویّت در حضانت دارد و پس از آن، فرزند در حضانت پدر قرار مى گیرد. از آنجا که مادّه 1169 قانون مدنى با الهام از این فتوا تنظیم شده است، محاکم دادگسترى نیز در موارد مطروحه در پرونده هاى جارى بر این اساس عمل مى نمایند; ولى این امر چند مشکل اجرایى در بر دارد:
الف: تعلّق عاطفى فرزندان، اعمّ از پسر و دختر، در سنین پایین به مادر بیشتر است و گرفتن پسر بچّه هاى دو تا هفت ساله از مادر، در موارد زیادى موجب اخلال در مسائل تربیتى و عاطفى آنان مى شود.
ب: غالباً پدرهاى ازدواج نکرده در نگهدارى این گونه کودکان دچار مشکلات مهمّى مى شوند و بیشتر به خاطر لجاجت، اصرار در گرفتن کودک دارند. و غالباً بعد از تحویل، کودک را به عمّه، یا مادربزرگ، یا یکى دیگر از اقوام مى سپارند و خود مباشرت در حضانت ندارند
ج: به دلیل تعلّق عاطفى شدید بین مادر و فرزند، در اغلب موارد گرفتن پسر بچّه سه یا چهار ساله از مادر، موجب عُسر و حرج بر مادر است، در صورتى که با حضانت مادر، پدر نیز از طریق اعمال ولایت و نظارت کلّى، با بچّه هاى خود ارتباط دارد و فشارى بر وى وارد نمى شود.
د: نگران کننده ترین نکته این است که در خانواده اى که بیش از یک فرزند وجود دارد، بچّه ها با هم مأنوس و وابسته مى باشند و جدا کردن بچّه هاى خردسال از یکدیگر و سپردن بعضى به پدر و بعضى به مادر، فشار شدیدى بر آنان وارد مى آورد.
از طرفى بر طبق فتاواى برخى از فقها، از جمله مرحوم آیة اللّه العظمى خوئى(رحمه الله)اولویّت در حضانت تا سنّ هفت سالگى، هم در دختر و هم در پسر، با مادر است و احادیثى، از جمله روایت ایّوب بن نوح، نیز دلالت بر این مسأله دارد. با توجّه به مطالب فوق نظر حضر تعالى در این مسأله چیست؟
جواب : در صورتى که مصالح فرزندان واقعاً به خطر بیفتد و گرفتار ضرر عاطفى شدیدى شوند، مى توان حضانت را به مادر سپرد.
سؤال 677: همسرم چندین سال قبل، بنا به عللى، مرا طلاق داد و حضانت تنها فرزندمان، که دخترى خردسال بود، نیز به من سپرده شد. با تمام مشکلات اقتصادى، که جهت تأمین مخارج زندگى دخترم وجود داشت، او را بزرگ نمودم، حال که دخترم به سنّ ازدواج رسیده، شوهر سابقم اصرار دارد که دختر را از من بگیرد. قابل ذکر است که:
اوّلا: در طول مدّتى که از هم جدا شده ایم، هیچ گونه کمکى از جانب شوهر سابقم براى دخترمان نرسیده است.
ثانیاً: چون دخترم در طول این مدّت پدرش را اصلا ندیده، شدیداً در برابر تقاضاى پدرش امتناع مى کند، با توجّه به مطالب فوق به دو سؤال زیر پاسخ فرمائید:
الف: آیا شوهرم حق دارد دختر را از من بگیرد؟
جواب : هرگاه دختر به سنّ بلوغ رسیده، نه پدر مى تواند او را اجبار کند و نه مادر; بلکه نزد هر کدام دوست داشته باشد، مى تواند زندگى کند.
ب: نفقه دخترم بر عهده کیست؟ آیا مى توانم حقوق و نفقه او را از شوهر سابقم مطالبه کنم؟
جواب : در صورتى که به میل خود نفقه او را داده اید، نمى توانید از پدر او چیزى بگیرید; ولى اگر پدر نفقه او را نمى داده و شما به این قصد نفقه او را داده اید که از او بگیرید، حقّ مطالبه دارید.
سؤال 678: زنى است که شوهرش بر اثر تصادف از بین رفته و پنج فرزند از او باقى مانده است، که بعضى کبیر و بعضى صغیر هستند، این زن با میل و رضایت خود حقّ حضانت اولادش را به جدّ پدرى بچّه ها واگذار کرده و کلّاً حقّ حضانت را از خود اسقاط نموده است; بعد از یک سال و اندى ادّعاى رجوع به حقّ حضانت مى کند، آیا حقّ رجوع دارد؟
جواب : بعد از واگذارى حقّ حضانت، حقّ بازگشت ندارد.
سؤال 679: زوجه علاوه بر بذل تمام یا مقدارى از مهریّه، سرپرستى بدون نفقه و یا با نفقه فرزندان دختر بالاتر از هفت سال خود را بر عهده مى گیرد; ولى بعد از طلاق از نگهدارى اطفال امتناع مىورزد، آیا دادگاه مى تواند زوجه را به حضانت از فرزندان دختر الزام کند، یا این که حضانت به زوج منتقل مى شود؟
جواب : چنانچه شرعاً (از طریق مصالحه، یا شرط ضمن العقد) موظّف شده باشد، دادگاه مى تواند زوجه را به نگهدارى اطفال اجبار کند.
سؤال 680: اگر کسى همسر منحرف خود را، که رابطه نا مشروع داشته و محکوم به حدّ شرعى شده، طلاق دهد و دختر سه ساله اى داشته باشد. آیا از نظر شرع مقدّس، این زن مطلّقه منحرف مى تواند حضانت آن دختر بچّه را بر عهده گیرد؟
جواب : اگر خوف انحراف بچّه باشد، نباید بچّه را به چنان مادرى سپرد.
1. وسائل الشّیعه، جلد 15، ابواب احکام الاولاد، باب 81، حدیث 6 و 7.
.
