الف: تقلید جاهل از عالم; یعنى کسى که چیزى نمى داند از متخصّص و آگاه آن فن پیروى کند، همچون مراجعه بیمار ناآگاه از مسائل پزشکى، به پزشک آگاه و دلسوز.
ب: تقلید عالم از عالمى دیگر; یعنى مراجعه اهل فن به یکدیگر و پیروى بعضى از بعضى دیگر.
ج: تقلید عالم از جاهل; بدین معنى که یک انسان آگاه، علم و دانش خود را رها کند و چشم و گوش بسته به دنبال جاهلان بیفتد!
د: تقلید جاهل از جاهل; که گروهى نادان، پیرو گروه نادان دیگرى شوند.
روشن است که از این چهار قسم، تنها قسم اوّل منطقى و عاقلانه و مشروع است و نه تنها در عصر تحقیق و علم و دانش، از آن بى نیاز نیستیم، بلکه بخاطر گسترش فراوان علوم، نیاز به آن بیشتر احساس مى شود. بله، سه قسم دیگر تقلید منطقى و مورد پذیرش اسلام نیست. و تقلید در احکام از قسم اوّل است.
با عنایت به این مقدّمه، به برخى از احکام تقلید توجّه فرمائید:
مسأله 11: یکى از شرایط مرجع تقلید این است که مرد باشد; بنابراین، زنان نمى توانند مرجع تقلید دیگران، حتّى زنان، باشند.
سؤال 12: چرا زنان نمى توانند در مسائل مختلف، بویژه در مسائل مخصوص به خانمها، مانند خونهاى سه گانه، مرجع تقلید باشند؟ آیا بهتر نیست زنان از خانمى که در این راه زحمت فراوان کشیده و صاحب نظر شده تقلید کنند؟
جواب : جایز نیست، زیرا کمتر اتّفاق مى افتد که آنها بر فقهاى بزرگ مرد در مسائل شرعى پیشى گیرند.
سؤال 13: آیا زنان مى توانند علوم اسلامى را تحصیل کنند و به مقام رفیع و بلند اجتهاد، که به تعبیر بعضى از فقهاى بزرگ از جنگ و جهاد سخت تر است، برسند؟
جواب : مانعى ندارد و ممکن است به مقام اجتهاد برسند.
سؤال 14: اگر خانمى به مقام اجتهاد برسد، آیا تقلید بر او نیز حرام است؟
جواب : در این مسأله فرقى میان مرد و زن نیست.
سؤال 15: دخترى هستم که تازه به سنّ تکلیف رسیده ام، اخیراً در دبستان برایمان مراسم جشن تکلیف گرفتند. معلّم ما در مورد تقلید یکى از مراجع معظّم تقلید را نام برد و همه بچه هاى کلاس مقلّد او شدند. آیا تقلید ما صحیح است؟ یا باید تحقیق مى کردیم و سپس یکى از مراجع را انتخاب مى نمودیم؟
جواب : اگر گفته معلّم براى شما اطمینان بخش بوده کافى است، و اگر نبوده تحقیق کنید.
سؤال 16: سؤالى برایم پیش آمده، که فکر مى کنم مشکل بسیارى از خانمها باشد، و آن بدین شرح است: چندى پیش مرجع تقلیدم به رحمت خدا رفت، در فکر انتخاب مرجع تقلید جدید فرو رفتم، شوهرم رساله یکى از مراجع جدید را تهیّه و به منزل آورد، و من هم طبق همان رساله عمل کردم. آیا انتخاب مرجع تقلید به این شکل صحیح است؟
جواب : در صورتى که از تحقیق شوهرتان براى شما اطمینان حاصل شده است کافى است، در غیر این صورت باید تحقیق کنید.
سؤال 17: برخى از خانمهاى جلسه اى، در جلسات زنانه، به شرح و تبیین احکام مى پردازند، که البتّه این کار لازمى است، ولى علیرغم این که خانمهاى حاضر در جلسه، مقلّد مراجع مختلف هستند، آن خانم فقط فتواى یکى از مراجع محترم را بیان مى کند، بدون این که نام آن مرجع تقلید را ببرد. اگر کسانى که مقلّد آن مرجع تقلید نیستند، بدون توجّه به آن فتوا عمل کنند، آیا مسئولیّتى متوجّه گوینده مى باشد؟ راه جبرانش چگونه است؟
جواب : در چنین جلساتى، که مقلّدین مراجع مختلف وجود دارند، لازم است فتاواى مراجع معروف را، اگر با هم تفاوتى دارد، تبیین کند; در غیر این صورت مسئولیّت دارد.
1. برگرفته شده از پیام قرآن، جلد اوّل، صفحه 346.
