انفاق، گستردگى عجيبى در آيات و روايات اسلامى دارد و يكى از واژه هاى بسيار آشنا در اخلاق اسلامى است. روح انفاق خارج كردن بخشى از مال و قرار دادن آن در اختيار نيازمندان است. اين واژه معمولا با پسوند «فى سبيل الله» همراه مى شود و به نام «انفاق فى سبيل الله» مفهومى شبيه عبادت پيدا مى كند.
تخلّق مسلمانان به اين اخلاق اسلامى يكى از مهم ترين ساز و كارهايى است كه در راستاى پيش گيرى از انباشته شدن اموال، در فرهنگ دين جايگاه ارزشمندى دارد.
«انفاق» از باب افعال در لغت به معنى خارج كردن مال از ملك خويش است. و «نفقه» به معناى «بخشش و هزينه زندگى» است كه به كسى داده شود و از دارايى انسان كم گردد و بيرون رود.(1)
مقصود از «انفاق» در اينجا نيز به همين معناست كه انسان ديگران را از دارايى هاى خويش برخوردار كند و با انفاق بخشى از سرمايه هاى خود، جلوى انحصار اموال در قبضه خويش را بگيرد و از سقوط در ورطه هولناك تكاثر رهايى يابد.
در قرآن مجيد مى خوانيم: «(وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ); مردم از تو مى پرسند: چه چيز انفاق كنند؟ بگو: از مازاد نيازمندى خود».(2)
فرهنگ اسلامى نمى پسندد كه اموال و امكانات در انحصار طبقه اى خاص درآيد و در كنار آن نيازمندان در رنج و مشقت جانكاه به سر ببرند. در نگاه اسلام، نيازمندان شريكان اغنيايند.
قرآن انفاق را به همراه تلاوت كتاب الله (به عنوان برنامه اى عملى) و اقامه نماز، تجارتى مى داند كه در آن ضرر و زيانى راه ندارد: (إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللهِ وَأقَامُوا الصَّلوةِ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرّاً وَعَلاَنِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَّنْ تَبُورَ).(3)
همچنين آنانى را كه از انفاق سرپيچى كرده و به انباشتن اموال مبادرت مىورزند به شدّت تهديد به عذاب مى كند: (وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ يُنفِقُونَهَا فِى سَبِيلِ اللهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَاب أَلِيم * يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِى نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لاَِنفُسِكُمْ).(4)
قرآن در آيه 195 سوره بقره پس از آنكه با گفتن: (وَأَنفِقُوا فِى سَبِيلِ اللهِ) دستور به انفاق مى دهد مى فرمايد: «(وَلاَ تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ); (با ترك انفاق) خودتان را به هلاكت نيفكنيد». از اين تعبير استفاده مى شود كه انفاق به طور كلى سبب مى شود افراد اجتماع از هلاكت رهايى يابند و به عكس هنگامى كه مسأله انفاق فراموش شود و ثروت ها در يك قطب اجتماع جمع گردد، اكثريتى محروم و بينوا به وجود مى آيند و ديرى نخواهد پاييد كه انفجارى عظيم در اجتماع به وجود مى آيد كه نفوس و اموال سرمايه داران در اين آتش انقلاب خواهد سوخت. از اينجا ارتباط مسأله انفاق و «پيش گيرى از هلاكت» روشن مى شود.
بنابراين انفاق پيش از آنكه به حال محرومان مفيد باشد به نفع سرمايه داران خواهد بود، زيرا تعديل ثروت، حافظ ثروت است.
از سوى ديگر در متون دينى شاهد بشارت به ثواب هاى فراوان و گسترده اى براى انفاق هستيم كه در واقع استفاده از عنصر تشويق براى ايجاد انگيزه بيشتر و قوى تر است.
از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل شده است: «من أعطى درهماً فى سبيل الله كتب الله له سبعمائة حسنة; هر كس يك درهم در راه خدا انفاق كند خداوند هفتصد حسنه براى او مى نويسد».(5)
جالب توجه اينكه خداوند عوض دادن و پر كردن جاى خالى مال انفاق شده را خود به عهده گرفته است: «(وَمَا أَنفَقْتُمْ مِنْ شَىْء فَهُوَ يُخْلِفُهُ); و هر چيزى را (در راه او) انفاق كنيد، جاى آن را پر مى كند».(6)