اسلام، دين بينش و آگاهى است. رمز و راز گسترش اين آيين نجات بخش در آگاهى بخشى آن نهفته است. دينى است كه سخنان خود را آميخته با منطق و حكمت بيان مى كند. احكام حكيمانه اش را با بستر سازى هاى فكرى و فرهنگى و ايجاد زمينه هاى لازم، همراه مى سازد. بر انديشيدن و تدبر پا مى فشارد و بدون دادن آگاهى هاى لازم و ايجاد بسترهاى عَمَل، بر بيان حكمى مبادرت نمىورزد.
به همين دليل در موضوع «مال اندوزى» تنها به ذكر حرمت آن اكتفا نكرده است، بلكه با طرح ده ها موضوع ديگر در معرفى چهره واقعى دنيا، همانند: آثار منفى مال دوستى، سستى و زوال پذيرى نعمت هاى مادى، نكوهش دنياپرستى، يادآورى پايان پذيرى زندگى دنيا و حاضر شدن آدمى در پيشگاه خداوند جهت حساب رسى اعمال و... ، توجه به زندگى جهان ديگر را تقويت نموده و باايجاد بينش عميق، علاقه به مال و ثروت را تعديل مى كند.
به همين علت در اسلام احكام با عقايد و اخلاق پيوند وثيقى خورده و در قرآن كريم كنار هم ذكر شده است.(1)
مواعظ بليغ و حكمت آموزى كه از پيشوايان دين به ويژه اميرمؤمنان على(عليه السلام) در اين باره به يادگار مانده است هر انسان سليم النفسى را تكان مى دهد و ريشه هاى «مال اندوزى» را در اعماق وجود آدمى مى خشكاند.
به راستى كلمات اميرمؤمنان على(عليه السلام) در اين باره همانند تيغ برّنده جرّاحان است كه غدّه ميل به دنيا و تكاثر و مال اندوزى را از درون جان ها بيرون مى كشد.
در خطبه اى از آن حضرت مى خوانيم: «فلا يغرّنّك سوادُ الناس من نفسك، وقد رأيتَ من كان قبلَكممّن جمع المال وحذرَ الإقلال... كيف نزل به الموت فأزعجه عن وطنه وأخذَه من مأمنه... أما رأيتمُ الذين يأملون بعيداً ويبنُون مشيداً ويجمعون كثيراً، كيف أصبحت بيوتهم قبوراً، وما جمعوا بوراً، وصارت أموالهم للوارثين وأزواجهم لقوم آخرين; انبوه زندگان در اطراف تو هرگز تو را فريب ندهد، با اينكه افرادى را پيش از خويش به چشم ديدى همانان كه ثروت ها را جمع آورى كردند و از فقر و بيچارگى وحشت داشتند، چگونه مرگ آنان را فرا گرفت و از وطنشان بيرون راند و از جايگاه امنشان برگرفت! مگر نديدى آنها را كه آرزوهاشان دراز بود و قصرهاى محكم بنا كردند و اموال فراوانى گردآوردند، چگونه خانه هاشان گورشان شد و آنچه جمع كرده بودند بر باد رفت; اموالشان به دست وارثان افتاد و همسرانشان به ازدواج ديگران درآمدند».(2)
نمونه اى ديگر از احاديث نورانى اهل بيت(عليهم السلام)حديثى است از امام صادق(عليه السلام) در درمان صفت نكوهيده مال اندوزى كه عميقاً بر روح انسان تأثير مى گذارد. آن حضرت مى فرمايد: «(فإذا كان ذلك منك) فاذكر الموت و وحدتَك في قبرك... وانقطاعك عن الدنيا فإنّ ذلك يحُثُّك على العمل و يُردِعُك عن كثير من الحرص على الدنيا; (هرگاه گرفتار افزون طلبى شدى) در آن حال از مرگ و تنهاييت در قبر... و كوچ كردنت از دنيا را ياد كن; چه اينكه اين يادآورى تو را بر عمل نيك وا مى دارد و جلو بسيارى از حرص بر دنيا و فزون طلبى را مى گيرد».(3)
توجه به اين گونه سخنان حكمت آموز مى تواند انسان هاى آزمند و حريص را رهايى بخشد و از سقوط در سراشيبى تكاثر نجات دهد.
افزون بر اين، بيان دين درباره حساب رسى هاى جهان ديگر و حسرت مال اندوزان در فرداى قيامت، خود مقوله ديگرى است كه بر عمق اين بينش و غناى آن مى افزايد و آدمى را از گرفتار شدن در بند آن نجات مى بخشد.
در حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) آمده است كه در تفسير آيه شريفه (وَكَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَات عَلَيْهِمْ)(4) فرمود: «هو الرجل يدع ماله لاينفقه في طاعة الله بخلا ثمّ يموت; او كسى است كه مالى را از خود به جاى گذاشته و از روى بخل آن را در راه خدا انفاق نمى كند و از دنيا مى رود».(5)
شخصى از حضرت على(عليه السلام) پرسيد: چه كسى حسرتش از همه بيشتر است، امام(عليه السلام) در پاسخ فرمود: «من رأى ماله في ميزان غيره وأدخله الله به النار وأدخل وارثه به الجنّة; كسى كه اموال خود را در ترازوى اعمال ديگران ببيند در حالى كه خداوند او را به سبب همان اموال (و مصرف نابجاى آن) به دوزخ فرستاده و وارث او را به موجب همان (و مصرف صحيحش) به بهشت برده است».(6)