از بدترين راه هايى كه مى تواند به مال اندوزى دامن بزند «رباخوارى» است. در اسلام كسب ربوى، بدترين نوع كسب ها شمرده شده است. از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) روايت شده است: «شرّ المكاسب كسب الربا».(1)
امام رضا(عليه السلام) مى فرمايد: «إنّ الربا حرامٌ سحت من الكبائر وممّا قد وعد الله عليه النار فنعوذ منها وهو محرم على لسان كلّ نبى وفى كل كتاب; ربا حرام و پليد است و از گناهان كبيره شمرده مى شود كه خداوند براى آن وعده عذاب داده است و اين عمل در لسان تمام انبياء و در تمام كتاب هاى آسمانى حرام شمرده شده است».(2)
اين عمل به حدّى نكوهيده است كه خداوند و پيامبرش به رباخواران اعلان جنگ مى كند: (فَإِنْ لَّمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْب مِّنَ اللهِ وَرَسُولِهِ).(3)
حرمت معاملات ربوى در نگاه دين به قدرى مهم شمرده شده كه تمام گردانندگان سيستم اقتصادى ربوى مورد لعنت پيامبر خدا قرار گرفته اند; در حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «لعن الله آكل الربا وموكله وشاهده وكاتبه; خداوند رباخوار و كسى كه مال ربا را به خورد ديگران مى دهد و شاهدى كه ناظرش باشدوتنظيم كننده سندش رالعنت كرده است».(4)
از روايات استفاده مى شود يكى از حكمت هاى تحريم ربا عبارت از فساد مالى است. چه اينكه به وسيله ربا، اموال سرشارى بدون هيچ گونه فعاليت اقتصادى نزد رباخوار جمع مى شود بى آنكه هرگز زيانى دامان او را بگيرد و همين امر توازن و تعادل اقتصادى جامعه را بر هم مى زند.
در سيستم اقتصاد ربوى، در برابر يك سرمايه دار رباخوار ممكن است صدها نفر پس از مدتى از هستى ساقط گردند و سرمايه و ثروتشان به تدريج به جيب يك نفر يا يك مؤسسه رباخوار سرازير شود و اين عمل باعث فقر و بيچارگى صدها نفر از سويى و تراكم ثروت ها و تكاثر اموال از سوى ديگر مى شود و جامعه از تعادل و توازن اقتصادى خارج مى گردد.
كوتاه سخن اينكه ربا سبب مى شود صاحبان پول و سرمايه، دست از توليد و كار كشيده و تجارت و فعاليت اقتصادى مفيد را كنار بگذارند و با رباخوارى به جمع اموال و انباشت سرمايه اقدام كنند. روشن است با اين عمل به تدريج طبقه اى در جامعه به نام رباخواران پيدا مى شوند بى آنكه پول و ثروت را در مسير توليد قرار دهند و مولّد باشند، با پول، پول مى آورند و در مقابل آن بخش عظيمى از توده مردم با كار و تلاش، توليد مى كنند; ولى نتيجه كارشان را به رباخوار تحويل مى دهند و اگر زيانى متوجّه شود گريبان توده زحمتكش را مى گيرد.
اين است كه «رباخوارى» يكى از عوامل اصلى فقر و اختلاف طبقاتى است; يعنى ربا موجب مى شود طبقه اى غير مولّد، ولى سرمايه دار تمام هستى طبقه ضعيف و مولّد را تدريجاً ببلعند. ناگفته پيداست اين نوع فساد اقتصادى، به دنبال خود مفاسد اخلاقى و اجتماعى و سياسى گوناگونى را موجب مى شود و سرچشمه انواع وابستگى هاى فسادانگيز خواهد بود.
به همين دليل امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) در يكى از سخنانش درباره تحريم ربا مى فرمايد: «ولما في ذلك من الفساد والظلم وفناء الأموال».(5)
اين نكته نيز شايان توجه است كه فلسفه ابداع پول از آغاز اين بوده كه تنها وسيله اى براى نقل و انتقال ملكى باشد نه كالايى سودآور; ولى در سيستم رباخوارى اين فلسفه وجودى تحريف مى شود و پول به كالايى پردرآمد مبدل مى گردد.
به هر حال اسلام، با تشديد تحريم ربا و اينكه اموال ربوى هرگز ملك رباخوار نخواهد شد، بلكه به صورت مالى غصبى در اختيار او خواهد بود و حكومت اسلامى بايد آن را بگيرد و به صاحبانش بازگرداند، سدّ محكمى در برابر اين نوع ثروت اندوزى ايجاد كرده است.