در حالى که کلمه «دشمن» براى بسیارى از مردم مجوّز هر نوع خشونت و اعمال غیر انسانى است، اسلام با دستورات مؤکّد و مشروح خود، تردیدى در این امر باقى نگذارده که برخورد با دشمنان هم نمى تواند از چهارچوبه اصول و مقررّات انسانى بیرون باشد، و هرگونه تجاوز از این اصول و مقررّات ولو در برابر دشمن، تجاوز از حدود الهى بشمار مى رود.
دقّت در دستوراتى که پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) به هنگام حرکت سربازان و مجاهدان به سوى میدان نبرد مى داد، مسالمت جویى و عمق بینش انسانى اسلام را در این قسمت مشخص مى سازد:
«به نام خدا حرکت کنید، و از خدا استمداد طلبید، و براى او و طبق آیین فرستاده او پیکار نمایید.
هان اى مردم، مکر و فریب پیشه نکنید، و در غنایم خیانت روا مدارید، دشمن را پس از کشتن مُثله نکنید (اعضاى بدن او را بسان دوران جاهلیّت نبُرید).
پیران و کودکان و زنان را آزار نرسانید.
متعرّض رهبانان و عبادت پیشگان که در غارها و دیرها ساکنند، نشوید.
هرگز درختان را جز در مورد ضرورت و نیاز از ریشه قطع ننمایید.
نخلستان هاى دشمن را مسوزانید، و با آب غرق نسازید.
درختان میوه دار را از بین نبرده، و زراعت دشمن را به آتش نکشید.
حیوانات مفید را جز براى قوت خود نکشید.
هرگز آب هاى دشمن را با زهر آلوده نسازید.
و از حیله (و شبیخون زدن) بپرهیزید...
و به این ترتیب توسّل به هرگونه وسیله مبارزه غیر انسانى همچون شبیخون زدن جنگ هاى میکربى، آتش زدن و سوزاندن دام ها، زراعت ها و باغ ها، و کشتن و آزار رسانیدن به افراد غیر نظامى را ممنوع ساخته است.
در مقرّرات جنگى اسلام در موارد متعددى این دستور دیده مى شود که نخستین تیر را شما پرتاب نکنید و نخستین حمله را شروع نکنید، به این معنا که تا مورد تهاجم واقع نشوید هجوم را آغاز نکنید، و نبردتان دفاعى باشد نه تهاجمى.
و نیز مى خوانیم که امیرمؤمنان على(علیه السلام) دستور مى داد:
«سعى کنید نبرد پیش از ظهر آغاز نگردد و حتماً به بعد از ظهر بیفتد که فاصله زیادى با تاریکى شب (که غالباً موجب خاموشى آتش جنگ بوده است) نداشته باشد، تا خون کمترى ریخته شود».
طرز معامله با اسیران جنگى و توصیه هایى که پیشوایان اسلام نسبت به خوش رفتارى و نیکى با آنان کرده اند تا آن جا که غذایى که خود مى خوردند به آنها نیز مى دادند و از آنچه مى نوشیدند به آنها مى نوشانیدند، نشانه دیگرى براى لزوم رعایت اصول انسانى حتّى در حقّ دشمنان است.
