مقدّمه:
هیچ اختلافى میان متفکّران بشر نیست که این جهان داراى یک علّت نخستین است که هستى او از خود اوست، منتها فلاسفه مادّى، علّت نخستین را «مادّه» و فلاسفه الهى علّت را «خدا» مى دانند.
قبول علّت نخستین (علّت ازلى) به این دلیل است که سلسله علل و معلول جهان نمى تواند تا بى نهایت پیش رود، بنابراین به نقطه اى خواهیم رسید که علّتِ اصلى است و معلولِ چیز دیگرى نمى باشد، و به عبارت دیگر هستى او، از درون ذات اوست و طبعاً همیشه بوده و خواهد بود. این همان است که در فلسفه به عنوان بطلان «تسلسل» از آن یاد مى شود; یعنى محال است سلسله علل تا بى نهایت ادامه پیدا کند. و دلیل بطلان آن هم روشن است، زیرا هر معلولى سراپا نیاز و احتیاج است، و بدون علّت خود «هیچ» است.
آیا اگر بى نهایت «نیاز و احتیاج» را کنار هم بگذاریم، مبدّل به «بی نیازی» خواهد شد؟ آیا اگر بی نهایت «هیچ» را روی هم بگذاریم چیزی خواهد شد؟ آیا اگر بی نهایت «صفر» را کنار هم بچینیم، تبدیل به عدد می شود!؟ بنابراین سلسله علّت و معلول تا متّکی به یک علّت ازلی و اصلی نباشد به وجود نمی آید.
نتیجه این که، عقیده به وجود یک علّت ازلى و نخستین قدر مشترک میان مکتب الهیّون و ماتریالیستهاست، و تنها اختلاف این دو مکتب در این است که آیا علّت نخستین داراى «عقل و علم و خرد» است و یا فاقد اینهاست، مادّى ها منکر وجود عقل و خرد در علّت نخستین هستند و آن را مادّه فاقد این امور معرفى مى کنند، در حالى خدا پرستان مبدأ اوّلى جهان را داراى علم، و حکمت و خردى بى پایان مى دانند.
