در این فصل دستورات و مقرّرات اسلامى مربوط به اجتماع مطرح مى شود. اسلام با دستورهاى ویژه خود، به پیروان خود مى آموزد چگونه باشند، چگونه زندگى کنند، و وظایف خود را در برابر اجتماع چگونه ادا نمایند.
حقوقى که مسلمان به انجام آن موظف است بسیار وسیع، گسترده و متنوع است.
از حقّ استاد و معلّم، پدر و مادر، دوستان و همسایگان، «برادران دینى و همنوعان به طور کلى» گرفته، تا حقوقى مانند حقّ حیوانات و امثال آن.
از نظر اسلام انسان به عنوان یک عضو از اعضاى پیکر اجتماع، تا آن جا اهمیّت دارد که «چیزى با خون و جان او برابرى نمى کند».
قرآن مجید مى فرماید:
( مَنْ قَتَلَ نَفْسَاً بِغَیْرِ نَفْس أَوْ فَسَاد فِى الأَ
رْضِ
فَکَأَنَّما قَتَلَ الناَّسَ جِمِیعاً وَ مَنْ اَحیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً; هرکس انسانى را بدون ارتکاب قتل یا فتنه و فسادى در روى زمین، به قتل برساند چنان است که گویى همه مردم را کشته و هرکس انسانى را از مرگ رهایى بخشد چنان است که گویى همه مردم را زنده کرده است).
شکّى نیست که با توجّه به همبستگى افراد و اعضاى پیکر جامعه انسانى، فقدان یک فرد، روى همه اجتماع اثر مى گذارد و «فرد به این صورت، عین اجتماع» مى شود.
پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«افراد با ایمان همچون اعضاى یک پیکرند، هنگامى که عضوى از آن به درد آمد، تمامى اعضا به خاطر آن ناراحت مى شوند».
سخنور نامى «سعدى شیرازى» در شعر معروفش از همین حدیث نبوى الهام گرفته است:
بنى آدم اعضاى یکدیگرند *** که در آفرینش زیک گوهرند
چه عضوى بدرد آورد روزگار *** دگر عضوها را نماند قرار
همان طور که مى دانیم در اسلام «مسأله نژاد، رنگ پوست بدن و منطقه جغرافیایى مطرح نبوده، و همه جوامع انسانى» بر اساس یک همبستگى معنوى و ایدئولوژى مشترک (ایمان به خدا و پیامبران الهى و توجّه به عمل صالح) مى توانند کشور واحدى را در سراسر کره زمین به وجود آوردند به گونه اى که مرزهاى نژادى و جغرافیایى در آن محو گردیده و همه انسان ها داراى یک قانون، یک حکومت و یک برنامه باشند.
* * *
