به همان اندازه که خداشناسى و اثبات وجود خدا، روشن و آسان است، پى بردن به صفات و کنه ذات او مشکل و پیچیده است. زیرا قبل از هر چیز، باید بدانیم که او وجودى ازلى و ابدى بوده و از نظر علم، قدرت، زمان و مکان بى نهایت است، در حالى که هستى، قدرت و علم ما، هر قدر زیاد و وسیع هم باشد محدود و متناهى است. بنابراین وجود محدود و متناهى چگونه مى تواند هستى «نامحدود و غیر متناهى» را بطور کامل درک کرده و به کنه ذات او پى برد؟!
به عنوان مثال جوجه اى که در درون پوسته محدود تخم پرورش یافته، و یا جنینى که در رحم مادر قرار دارد، آیا مى تواند از آنچه در اعماق فضاى بیکران و در دل کهکشان ها روى مى دهد آگاه باشد، و این رویدادها را آن چنان که هست درک کند؟ به یقین تصوّر این امور، براى آن غیر ممکن است.
این سخن به این معنا نیست که ما نمى توانیم صفات خدا را به اندازه توانایى فکر قدرت عقل و اندیشه خود دریابیم; بلکه ما از مطالعه نمودها و پدیده هاى این جهان به خوبى درمى یابیم که او:
«عالم است»، زیرا تنوع شگفت انگیز و فوق العاده در حیات و زندگى موجودات زمین و آسمانها نشانه علم و توانایى او بر همه چیز است.
«حىّ» است، زیرا حیات به معناى واقعى، چیزى جز مجموعه علم و قدرت نیست، و خداوند هم عالم است و هم قادر، بنابراین او «زنده» است.
«مرید و مدرک» است یعنى داراى «اراده» و «ادراک» است «به همان دلیل سابق».
«بصیر و سمیع» است، یعنى همه چیز را «مى بیند و هر صدایى را مى شنود»، چرا که او محیط و آگاه بر همه چیز است.
«ازلى و ابدى» است، یعنى، همیشه بوده و همواره خواهد بود.
اینها قسمتى از صفات اوست که «صفات ثبوتیّه» نامیده مى شود، یعنى صفاتى که جنبه اثباتى داشته و در ذات او هست.
از طرفى:
چون هستى او از هر نظر بى نهایت و کامل است. «جهل، عجز، نیاز و نقص» در وجود او راه ندارد، چون هستى او از هر نظر بى نهایت و کامل است.
«شریک و شبیه» ندارد، زیرا فرض دو وجود بى نهایت از تمام جهات، ممکن نیست، و اگر دو وجود فرض کنیم، حتماً هر دو محدود خواهند بود، چرا که هر کدام فاقد هستى دیگرى است.
«جسم» ندارد، زیرا همه اجسام محدودند، و روزى متلاشى شده و اتم هاى آنها تجزیه گردیده و سازمان آنها در هم مى ریزد، بنابراین یک وجود ازلى و ابدى نمى تواند جسم باشد، چرا که جسم در معرض زوال، تجزیه و همه گونه دگرگونى است.
اینها را «صفات سلبیّه» مى نامند، زیرا در ذات پاک خدا راه ندارد.
* * *
