مسأله توحید و یگانگى در اسلام اهمّیّت فوق العاده اى دارد، و در واقع در همه عقاید و تعلیمات اسلامى، به نحوى گنجانده شده است:
1- در تعلیمات اسلام نه تنها هرگونه اعتقاد به «شرک (بت پرستى)، ثنویت» (دو گانه پرستى)، تثلیث (سه گانه پرستى) و مانند آن طرد شده، بلکه ذات خداوند را حقیقت واحد و خالى از هرگونه «اجزاى ترکیبى» (هستى مطلق و بى انتها) معرفى مى کند، بنابراین نه او «مانند» دارد و نه «اجزاء»، این مرحله را «توحید ذات» مى نامند.
2- صفات متعدّدى از قبیل «علم»، «قدرت»، «ازلیّت» و «ابدیّت» که براى ذات خدا ذکر مى کنیم همه به یک چیز باز گشته و عین ذات اوست، چرا که او هستى بى نهایت است و هستى بى نهایت یک حقیقت بیش نیست و همه کمالات و صفات کمال را در بر دارد، این مرحله را «توحید صفات»مى نامند.
3- براساس تعلیمات اسلام، پرستش، عبادت و بندگى مخصوص ذات یکتاى خداست و غیر او را نمى توان پرستید، نه خورشید و نه ستارگان و نه افراد بشر، چرا که همه «مخلوق» و «آفریده»اند و نیازمند به او هستند، پس تنها او شایسته عبادت، است. این مرحله را «توحید عبادت» مى نامند.
4- براساس یک مطالعه دقیق، همه کارها و قدرت ها در جهان به خداوند باز مى گردد، چرا که او آفریننده و خالق اصلى و سرچشمه همه قدرت هاست، و اگر ما کارى انجام مى دهیم نیروى لازم براى انجام آن را، او به ما داده است، طبق این نظر مى توان گفت: همه کارها به کمک او و از اوست، و هیچ کس قدرت مستقلّى در برابر قدرت بى پایان او ندارد. این مرحه را «توحید افعال» مى گویند.
امّا باید دانست که نفوذ اراده و قدرت او در همه کارها مانع از اختیار و مسؤولیّت ما در برابر کارهایمان نیست، چرا که او «آزادى اراده به ما عطا کرده»، و خواسته است که ما آزاد بوده و آزاد بیندیشیم و راه خود را به سوى زندگى بهتر در این جهان و جهان دیگر «آزادانه» انتخاب کنیم. او به ما محبّت کرده و همه وسایل لازم براى رسیدن به این هدف را در اختیار ما قرار داده است.
