در منابع اسلامى غالباً کلمه «جهاد» همراه با کلمه «فى سبیل الله» آمده است که معناى آن روى هم رفته «جهاد در راه خداست». به همین جهت جهاد نمى تواند به خاطر هوا و هوس، توسعه طلبى، استعمار، به دست آوردن غنایم جنگى، و مانند آن باشد بلکه باید تنها براى خدا و اهداف الهى و خالص از هرگونه غرض شخصى و مادّى و خودخواهى صورت گیرد. روى هم رفته مى توان اهداف جهاد اسلامى را در چند موضوع خلاصه کرد و با توجّه به این هدف ها پاسخ ایرادهاى مخالفان داده خواهد شد.

1ـ دفاع از آیین حق و موجودیّت آن

مسأله حفظ موجودیّت نظام خدا پرستى و آیین حق و عدالت و حفظ افتخارات اصیل و واقعى، روشن ترین هدف جهاد اسلامى است و بیشتر غزوات(1) زمان پیامبر(صلى الله علیه وآله) نیز به آن باز مى گردد.

قرآن با صراحت مى فرماید:

(اُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِاَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ اِنَّ اللهَ عَلى نَصْرِهِم لَقَدِیرٌ * الَّذِینَ أُخرِجُوا مِن دِیَارِهِم بِغَیرِ حَقٍّ اِلاَّ اَن یَقُولُوا رَبُّنَا اللهُ وَ لَولاَ دَفعُ اللهِ النَّاسَ بَعضَهُم بِبَعض لَّهدِّمَتْ صَوَامِعُ بِیَعٌ وَ صَلَوَاتٌ وَ مَسَاجِدُ یُذْکَرُ فِیهَا اسمُ اللهِ کَثِیراً; به کسانى که در معرض ستم و هجوم واقع شوند اجازه داده شده که از خود دفاع کنند، و خداوند قادر است آنها را پیروز کند، آنها که از وطنشان بدون حق بیرون رانده شده اند، و تنها گناه آنها این بود که مى گفتند پروردگار ما خداست و اگر خداوند جمعى از مردم (متجاوز) را به وسیله مردم (صالح) دفع نکند، صومعه هاى رهبانان و معابد نصارى و کنایس یهود و مساجدى که نام خدا در آن برده مى شود (به وسیله عناصر متجاوز) ویران خواهد شد).(2)

و به این ترتیب به هنگامى که حاکمیّت ملّى جامعه اسلامى، و استقلال و کیان آنها در برابر دشمنان، به خطر بیفتد، موظّفند بپاخاسته و تا آخرین نفس از خود دفاع کنند.

جالب توجّه این که در این آیه دفاع از تمام معابد، یکسان مطرح گردیده است و این خود نشانه دیگرى از روح صلح طلبى واقعى اسلام است. ولى باید توجه داشت که اسلام هرگز با بت پرستى و بت خانه چنین معامله اى را نکرده است، نه بت پرستى را دین مى داند; و نه بت خانه را یک معبد، بلکه آن را نوعى. خرافه، گمراهى، انحطاط فکرى و یا بیمارى اجتماعى مى شمرد که باید به هر صورت اصلاح گردد، و لذا اجازه ویران کردن بتکده ها را صادر نموده است.

2ـ درگیرى با عوامل مزاحم

یک آیین پاک آسمانى حق دارد به عنوان یک ایدئولوژى نوین از «آزادى تبلیغ» برخوردار گردد، و به صورت طبیعى از طریق روشن ساختن افکار عمومى گسترش یابد. حال اگر منافع نامشروعشان عوامل خاصّى همچون بت پرستان، به خطر افتاد و براى جلوگیرى از گسترش این دعوت به پا خاسته و کوشش کردند مردم را در نادانى و بى خبرى نگاهدارند، و هیچ راه مسالمت آمیزى براى حلّ این مشکل نبود، اسلام اجازه درگیرى با این عوامل را داده و پیدایش «قسمتى از غزوات اسلامى از این قبیل بوده است». در ذیل آیه سابق نیز اشاره اى به این قسمت شده است، و این موضوع (استفاده از آزادى تبلیغ و گسترش منطقى آیین حق) یکى دیگر از اهداف جهاد اسلامى است.

3ـ مبارزه با ظلم و فساد

دشمنى آشتى ناپذیر اسلام با ظلم و فساد سبب شده که در صورت بسته شدن طرق مسالمت آمیز، براى پایان دادن به ستم و تبهکارى جهاد کنند و افراد ضعیف و ناتوان و بى پناه را از چنگال ستمگرانى مانند ربا خواران مکّه برهانند. «پاره اى از غزوات اسلام نیز داراى این رنگ بوده است».

قرآن مى فرماید:

(وَمَا لَکُم لاَتُقَاتِلون فِى سَبِیلِ اللهِ وَ المُستَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ وَ الوِلْدَانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِن هَذِهِ القَرَیةِ الظَّالِمِ اَهلُهَا وَ اجْعَلْ لَّنَا مِن لَّدُنکَ وَلِیًّا وَ اجْعَلْ لَّنَا مِن لَّدُنکَ نَصِیراً; چرا براى خدا و نجات مردان و زنان و کودکان ناتوانى که تحت فشار قرار گرفته اند، جهاد نمى کنید، همان مردان و زنانى که مى گویند: خدایا ما را از این شهر که اهلش ستمگر و ستمکاراند بیرون ببر، و از طرف خودت براى ما یار و یاورى قرار ده).(3)

1. جنگهایى که پیامبر شخصاً فرماندهى آنها را بر عهده داشت.

2. سوره حج، آیه 39 و 40.

3. سوره نساء، آیه 75.