توحید افعالى نیز به نوبه خود شاخه هاى زایدى دارد که در اینجا به شش قسمت از مهمترین فروع آن اشاره مى کنیم.
1ـ توحید خالقیت همان گونه که قرآن مى گوید: «بگو: خداوند آفریدگار همه چیز است» (رعد/16).
دلیل آن هم روشن است وقتى با دلائل گذشته ثابت شد واجب الوجود یکى است، وهمه چیز غیر از او ممکن الوجود است، بنابراین خالق همه موجودات نیز یکى خواهد بود.
2ـ توحید ربوبیت یعنى مدبّر ومدیر ومربّى ونظام بخش عالم هستى تنها خداست، چنانکه قرآن مى گوید: «آیا غیر خدا را پروردگار خود بطلبم در حالى که پروردگار همه چیز است»؟ (انعام /164).
دلیل آن نیز وحدت واجب الوجود وتوحید خالق در عالم هستى است.
3ـ توحید در قانونگذارى وتشریع چنانکه قرآن مى گوید: «هرکس که به آنچه خدا نازل کرده است حکم نکند کافر است» (مائده/44).
زیرا وقتى ثابت کردیم مدیر ومدبّر اوست، مسلماً غیر او صلاحیت قانونگذارى نخواهد داشت، چون غیر او در تدبیر جهان سهمى ندارد تا قوانینى هماهنگ با نظام تکوین وضع کند.
4ـ توحید در مالکیت خواه «مالکیت حقیقى» یعنى سلطه تکوینى بر چیزى باشد، یا «مالکیت حقوقى» یعنى سلطه قانونى بر چیزى اینها همه از اوست.
چنانکه قرآن مى گوید: «مالکیت وحاکمیت آسمانها وزمین مخصوص خداست» (آل عمران/189).
ونیز مى فرماید: «انفاق کنید از اموالى که خداوند شما را نماینده خود در آن قرار داده» (حدید/7).
دلیل آن هم همان توحید در خالقیت است، وقتى خالق همه اشیا اوست طبعاً مالک همه اشیا نیز ذات مقدس اوست بنابراین هر ملکیتى باید از مالکیت او سرچشمه گیرد.
5ـ توحید مالکیت مسلماً جامعه بشرى نیاز به حکومت دارد، چون زندگى دسته جمعى بدون حکومت ممکن نیست، تقسیم مسؤولیتها، تنظیم برنامه ها، اجراى مدیریتها وجلوگیرى از تعدیات وتجاوزها، تنها به وسیله حکومت میسر است.
از طرفى اصل آزادى انسانها مى گوید هیچ کس بر دیگرى حق حکومت ندارد، مگر آنکه مالک اصلى وصاحب حقیقى اجازه دهد، واز همین جاست که ما هر حکومتى را که به حکومت الهى منتهى نشود مردود مى دانیم، ونیز از همین جاست که مشروعیت حکومت را از آن پیامبر(صلى الله علیه وآله)وسپس امامان معصوم(علیهم السلام)وبعد از آن براى فقیه جامع الشرائط مى دانیم.
البته ممکن است مردم به کسى اجازه دهند که بر آنها حکومت کند، ولى چون انفاق تمام افراد جامعه عادتاً غیرممکن است چنین حکومتى عملا ممکن نیست.
6ـ توحید اطاعت یعنى تنها مقام «واجب الاطاعه» در جهان، ذات پاک خداست، ومشروعیت اطاعت از هر مقام دیگرى باید از همین جا سرچشمه گیرد، یعنى اطاعت او اطاعت خدا محسوب مى شود.
زیرا وقتى حاکمیت مخصوص اوست مطاع بودن هم مخصوص اوست، ولذا ما اطاعت انبیا(علیهم السلام) وائمه معصومین وجانشینان آنها را پرتوى از اطاعت خدا مى شمریم، قرآن مى گوید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! اطاعت کنید خدا ورسول او وصاحبان امر (امامان معصوم) را» (نساء/59).
ونیز مى فرماید: «هرکس رسول خدا را اطاعت کند خدا را اطاعت کرده است» (نساء/80).
«پایان سوره اخلاص»
