بعد از بیان ماجراى طایفه یهود «بنى نضیر» در آیات گذشته، وشرح حال سه گروه از مؤمنان در اینجا به شرح حال گروه دیگرى یعنى منافقان ونقش آنها در این ماجرا مى پردازد.
نخست روى سخن را به پیامبر(صلى الله علیه وآله)کرده، مى فرماید: «آیا منافقان را ندیدى که پیوسته به برادران کافرشان از اهل کتاب مى گفتند: هرگاه شما را (از وطن) بیرون کنند ما هم با شما بیرون خواهیم رفت، وهرگز سخن هیچ کس را درباره شما اطاعت نخواهیم کرد، واگر با شما پیکار شود یاریتان خواهیم نمود» (اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذینَ نافَقُوا یَقُولُونَ لاِِخْوانِهِمُ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ اَهْلِ الْکِتابِ لَئِنْ اُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَکُمْ وَلانُطیعُ فیکُمْ اَحَدًا اَبَدًا وَاِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّکُمْ).
وبه این ترتیب این گروه از منافقان به طایفه یهود سه مطلب را قول دادند که در همه دروغ مى گفتند.
وبه همین دلیل قرآن با صراحت مى گوید: «خداوند شهادت مى دهد که آنها دروغگویانند» (وَاللهُ یَشْهَدُ اِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ).
آرى! همیشه منافقان دروغگو بوده اند، وغالباً دروغگویان منافقند.
(آیه 12) سپس براى توضیح بیشتر درباره دروغگوئى آنها مى افزاید: «اگر آنها را بیرون کنند با آنان بیرون نمى روند» (لَئِنْ اُخْرِجُوا لایَخْرُجُونَ مَعَهُمْ).
«واگر با آنها پیکار شود یاریشان نخواهند کرد» (وَلَئِنْ قُوتِلُوا لایَنْصُرُونَهُمْ).
«واگر (به گفته خود عمل کنند و) یاریشان کنند پشت به میدان کرده فرار مى کنند»! (وَلَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَیُوَلُّنَّ الاَْدْبارَ).
«سپس کسى آنان را یارى نمى کند» (ثُمَّ لایُنْصَرُونَ).
(آیه 13) در این آیه به تشریح علّت این شکست پرداخته، مى گوید: «وحشت از شما در دلهاى آنها بیش از ترس از خداست» (لاََنْتُمْ اَشَدُّ رَهْبَةً فى صُدُورِهِمْ مِنَ اللهِ). چون از خدا نمى ترسند از همه چیز وحشت دارند، مخصوصاً از دشمنان مؤمن ومقاومى چون شما.
«این به خاطر آن است که آنها گروهى نادانند» «ذلِکَ بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لایَفْقَهُونَ).
(آیه 14) سپس به بیان نشانه روشنى از این ترس درونى پرداخته، مى افزاید: «آنها هرگز با شما به صورت گروهى نمى جنگند جز در دژهاى محکم یا از پشت دیوارها» (لایُقاتِلُونَکُمْ جَمیعًا اِلاّ فى قُرًى مُحَصَّنَة اَوْ مِنْ وَراءِ جُدُر).
آرى! آنها چون از دژ ایمان وتوکل برخدا بیرون هستند جز در پناه دیوارها وقلعه هاى محکم جرأت جنگ ورویاروئى با مؤمنان ندارند!
سپس مى افزاید: اما این نه به خاطر آن است که آنها افرادى ضعیف وناتوان وناآگاه به فنون جنگند بلکه به هنگامى که درگیرى رخ مى دهد «پیکارشان درمیان خودشان شدید است» اما در برابر شما ضعیف (بَأْسُهُمْ بَیْنَهُمْ شَدیدٌ).
ودر ادامه همین آیه، به عامل دیگرى براى شکست وناکامى آنها پرداخته، مى فرماید: به ظاهر آنها که مى نگرى «آنها را متحد مى پندارى در حالى که دلهایشان پراکنده است، این به خاطر آن است که آنها قومى هستند که تعقل نمى کنند» (تَحْسَبُهُمْ جَمیعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتّى ذلِکَ بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لایَعْقِلُونَ).
به این ترتیب انسجام ظاهرى افراد بى ایمان وپیمان ووحدت نظامى واقتصادى آنها هرگز نباید ما را فریب دهد، چرا که در پشت این پیمانها وشعارهاى وحدت، دلهاى پراکنده اى قرار دارد، ودلیل آن هم روشن است، زیرا هرکدام حافظ منافع مادى خویشند، ومى دانیم منافع مادى همیشه در تضاد است، در حالى که وحدت وانسجام مؤمنان براساس اصولى است که تضاد در آن راه ندارد، یعنى اصل ایمان وتوحید وارزشهاى الهى.
(آیه 15) قرآن همچنان بحث پیرامون داستان یهود بنى نضیر ومنافقان را ادامه داده، وبا دو تشبیه جالب، موقعیت هرکدام از این دو گروه را مشخص مى سازد. نخست مى فرماید: داستان یهود بنى نضیر «همچون کسانى است که کمى پیش از آنان بودند (همانها که در این دنیا) طعم تلخ کار خود را چشیدند وبراى آنهاعذابى دردناک است» (کَمَثَلِ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَریبًا ذاقُوا وَبالَ اَمْرِهِمْ وَلَهُمْ عَذابٌ اَلیمٌ).
اما این گروه چه کسانى بودند که سرگذشت عبرت انگیزى قبل از ماجراى بنى نضیر داشتند؟
بسیارى از مفسران آن را اشاره به ماجراى یهود «بنى قینقاع» مى دانند که بعد از ماجراى بدر واقع شد، ومنجر به بیرون راندن این گروه از یهود از مدینه گردید، آنها نیز مانند یهود «بنى نضیر» افرادى ثروتمند ومغرور ودر میان خود جنگجو بودند، وپیامبر(صلى الله علیه وآله)ومسلمانان را تهدید مى کردند، ولى سرانجام چیزى جز بدبختى ودربه درى در دنیا وعذاب الیم آخرت عائدشان نشد.
