در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «کسى که سوره تغابن را در نماز فریضه اش بخواند شفیع او روزقیامت خواهد شد، وشاهد عادلى است در نزد کسى که شفاعت او را اجازه مى دهد، سپس از او جدا نمى شود تا داخل بهشت گردد».
بدیهى است این تلاوت باید توأم با اندیشه باشد اندیشه اى که محتواى آن را در عمل منعکس کند، تا این همه آثار وبرکات بر آن مترتب گردد.
(آیه 1) این سوره نیز با تسبیح خداوند آغاز مى شود، خداوندى که مالک وحاکم بر کل جهان هستى، وقادر بر همه چیز است.
مى فرماید: «آنچه در آسمانها وآنچه در زمین است براى خدا تسبیح مى گویند» (یُسَبِّحُ لِلّهِ مـا فِى السَّمواتِ وَمـا فِى الاَْرْضِ).
سپس مى افزاید: «مالکیت وحکومت از آن اوست» (لَهُ الْمُلْکُ).
«و(به همین دلیل) تمام حمد وستایش نیز به ذات پاک او برمى گردد» (وَلَهُ الْحَمْدُ).
«واو بر همه چیز تواناست» (وَهُوَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ).
(آیه 2) سپس به امر خلقت وآفرینش که لازمه قدرت است اشاره کرده، مى فرماید: «او کسى است که شما را آفرید» (هُوَ الَّذى خَلَقَکُمْ).
وبه شما نعمت آزادى واختیار داد، لذا «گروهى از شما کافرید وگروهى مؤمن» (فَمِنْکُمْ کـافِرٌ وَمِنْکُمْ مُؤْمِنٌ).
وبه این ترتیب بازار امتحان وآزمایش الهى داغ شد ودر این میان «خداوند نسبت به آنچه انجام مى دهید بیناست» (وَاللهُ بِمـا تَعْمَلُونَ بَصیرٌ).
(آیه 3) سپس مسأله «خلقت» را با توضیح بیشتر، وبا اشاره به هدف آفرینش در این آیه ادامه داده، مى فرماید: «آسمانها وزمین را به حق آفرید» (خَلَقَ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ بِالْحَقِّ).
هم در آفرینش آن، نظام حق ودقیقى است، وهم داراى هدف حکیمانه ومصالح حقّى است، چنانکه در آیه 27 سوره «ص» نیز فرمود: «ما آسمان وزمین وآنچه را در میان این دو است بیهوده نیافریدیم، این گمان کافران است».
بعد به آفرینش «انسان» پرداخته وما را از سیر آفاقى به سیر انفسى دعوت کرده، مى افزاید: «وشما را (در عالم جنین) تصویر کرد، تصویرى زیبا ودلپذیر» هم از نظر جسم وهم از نظر جان (وَصَوَّرَکُمْ فَاَحْسَنَ صُوَرَکُمْ).
به انسان، ظاهرى آراسته، وباطنى پیراسته، عقلى فروزان وخردى نیرومند داد، واز آنچه در کل جهان هستى است، نمونه هائى در وجود او آفرید.
ولى همان گونه که در پایان آیه مى فرماید: «سرانجام (بازگشت همه) به سوى اوست» (وَاِلَیْهِ الْمَصیرُ).
(آیه 4) واز آنجا که انسان براى هدف بزرگى آفریده شده باید دائماً تحت مراقبت پروردگار باشد، پروردگارى که، از درون وبرون او باخبر است، لذا در این آیه مى فرماید: «آنچه را در آسمانها وزمین است مى داند، واز آنچه پنهان یا آشکار مى کنید باخبر است، وخداوند از آنچه در درون سینه هاست، آگاه است» (یَعْلَمُ مـا فِى السَّمواتِ وَالاَْرْضِ وَیَعْلَمُ مـا تُسِرُّونَ وَمـا تُعْلِنُونَ وَاللهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ).
این آیه ترسیمى است از علم بى پایان خداوند، در سه مرحله: نخست علم اونسبت به تمامى موجودات آسمانها وزمین، سپس علم او به همه اعمال انسانها وآنچه را پنهان مى دارند یا آشکار مى سازند، ودر مرحله سوم مخصوصاً روى عقائد باطنى وچگونگى نیّتها وآنچه بر قلب وجان انسان، حاکم است،تکیه مى کند.
مسلماً توجه به این حقیقت در اصلاح وتربیت انسان فوق العاده مؤثر است، وانسان را براى وصول به هدف آفرینش وقانون تکامل آماده مى سازد.
(آیه 5) واز آنجا که یکى از مؤثّرترین وسائل تربیت وطرق انذار، توجه دادن به سرنوشت اقوام وامتهاى پیشین است، این آیه یک نگاه اجمالى به زندگى آنها افکنده، سپس انسانها را مخاطب ساخته، مى گوید: «آیا خبر کسانى که پیش از این کافر شدند به شما نرسیده است؟ (آرى) آنها طعم کیفر گناهان بزرگ خود را چشیدند و(در آخرت نیز) عذاب دردناکى براى آنهاست»؟! (اَلَمْ یَأْتِکُمْ نَبَؤُا الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ قَبْلُ فَذاقُوا وَبـالَ اَمْرِهِمْ وَلَهُمْ عَذابٌ اَلیمٌ).
شما از کنار شهرهاى بلادیده وویران شده آنها، در مسیر خود به سوى شام ومناطق دیگر عبور مى کنید، نتیجه کفر وظلم وعصیانگرى آنها را با چشم مى بینید، واخبار آنها را در تاریخ مى خوانید.
این عذاب دنیاى آنها بود، در آخرت نیز عذاب دردناکى در انتظارشان است.
(آیه 6) این آیه به منشأ اصلى این سرنوشت دردناک اشاره کرده، مى افزاید: «این به خاطر آن بود که رسولان آنها (پیوسته) با دلائل روشن به سراغشان مى آمدند ولى آنها (از روى کبر وغرور) گفتند: آیا بشرهایى (مثل ما) مى خواهند ما را هدایت کنند»؟ مگر چنین چیزى ممکن است؟ (ذلِکَ بِاَنَّهُ کـانَتْ تَأْتیهِمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّنـاتِ فَقـالُوا اَبَشَرٌ یَهْدُونَنـا).
وبا این منطق پوشالى به مخالفت با آنها برخاستند «پس کافر شدند وروى برگرداندند» (فَکَفَرُوا وَتَوَلَّوْا).
«در حالى که خداوند (از ایمان وطاعتشان) بى نیاز بود» (وَاسْتَغْنَى اللهُ). واگر آنها را موظف به ایمان واطاعت وپرهیز از گناه فرمود تنها براى منفعت خودشان وسعادت ونجاتشان در این جهان وجهان دیگر بود.
آرى «خداوند بى نیاز وشایسته ستایش است» (وَاللهُ غَنِىٌّ حَمیدٌ).
اگر جمله کائنات کافر شوند بر دامان کبریائیش گردى نمى نشیند، همان گونه که اگر همه مخلوقات مؤمن ومطیع فرمان او باشند چیزى بر جلالش افزوده نمى شود، این مائیم که نیازمند به این برنامه هاى تربیتى وسازنده وتکامل بخش هستیم.
(آیه 7) در تعقیب بحثهایى که در آیات قبل، پیرامون هدف دار بودن آفرینش آمده در اینجا مسأله معاد ورستاخیز را ـکه تکمیلى است بر بحث هدف آفرینش انسانـ مطرح مى کند.
نخست از ادعاى بى دلیل، منکران رستاخیز، شروع کرده، مى فرماید: «کافران پنداشتند که هرگز برانگیخته نخواهند شد» (زَعَمَ الَّذینَ کَفَرُوا اَنْ لَنْ یُبْعَثُوا).
سپس در تعقیب این سخن، به پیامبراسلام(صلى الله علیه وآله)دستور مى دهد «بگو: آرى به پروردگارم سوگند همه شما (در قیامت) برانگیخته خواهید شد، سپس آنچه را عمل مى کردید به شما خبر داده مى شود، واین براى خداوند آسان است» (قُلْ بَلى وَرَبّى لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِمـا عَمِلْتُمْ وَذلِکَ عَلَى اللهِ یَسیرٌ).
وقتى که کار دست خداوند قادر متعال است مشکلى درمیان نخواهد بود.
(آیه 8) در این آیه چنین نتیجه گیرى مى کند: اکنون که قطعاً معادى در کار است، «به خدا ورسول او ونورى که نازل کرده ایم ایمان بیاورید» (فَـامِنُوا بِاللهِ وَرَسُولِه وَالنُّورِ الَّذى اَنْزَلْنـا).
وبدانید «خداوند به آنچه انجام مى دهید آگاه است» (وَاللهُ بِمـا تَعْمَلُونَ خَبیرٌ).
به این ترتیب دستور مى دهد که خود را براى رستاخیز از طریق ایمان وعمل صالح آماده کنند، ایمان به سه اصل «خدا»، «پیامبر» و«قرآن» که اصول دیگر نیز در آن درج است.
