سوال: چگونه مى توان روایات جواز حیل را توجیه و تفسیر نمود؟

جواب: بهترین توجیهى که براى این روایات وجود دارد، این است که آنها را حمل بر صورت اضطرار کنیم(1) همان طور که بعضى از آنها دلالت بر این مطلب داشت، یعنى اگر شخصى، مثلا براى درمان بیمارى اش، یا خرید لوازم ضرورى منزلش، یا تهیّه یک خانه محقّر و کوچک براى خانواده اش، و امثال این موارد، نیاز به وامى داشته باشد که جز از طریق وام ربوى تأمین نمى شود، دادن ربا براى او جایز است، ولى براى حفظ ظاهر قوانین شرع، ربا را با استفاده از یکى از حیله هاى شرعى دریافت کند، مانند کسى که دروغ گفتن براى او به خاطر ضرورتهایى جایز است، ولى در عین حال براى حفظ ظاهر قانون شرع بهتر است که «توریه» کند.

بحث پیرامون گروه اوّل، از روایاتى که «راههاى فرار از ربا» را تجویز مى کند، به طور مفصّل گذشت; آن روایات راه فرار از رباى قرضى را نشان مى داد.

طایفه دوم از روایات که از نظر سند و دلالت، قویتر از گروه اوّل است، راه فرار از رباى معاوضى و معاملاتى را بیان مى کند.

1. همانطور که از آیات قرآن و روایات اسلامى استفاده مى شود، اضطرار هر حکم حرامى را حلال مى کند، به عنوان مثال خوردن گوشت میته (مرده) حرام است، ولى اگر شخصى هیچ غذایى نداشته باشد و جانش در خطر باشد، مى تواند به اندازه رهایى از خطر از گوشت مرده استفاده کند، حکم اضطرار را در آیات 173 سوره بقره، 3 سوره مائده، 119 و 145 سوره انعام و 115 سوره نمل از قرآن مجید و در حدیث اوّل باب اوّل از ابواب الاطعمة المباحه در جلد 17 و حدیث 1، باب 1، از ابواب الاطعمة المحرّمة در جلد 16 وسائل الشّیعه، ملاحظه فرمائید.