از این جهت چند مشکل مهم وجود دارد.
مشکل اوّل: اگر فرار از ربا، به این سادگى باشد، چرا معاریف و چهره هاى برجسته اصحاب ائمّه، این روایات را نقل نکرده اند؟ افرادى مانند زرارة، ابان بن تغلب، ابوبصیر، هشام بن سالم و مانند آنها; بلکه همه این روایات را اصحاب درجه سوم و چهارم ائمّه نقل کرده اند، در حالى که مسئله مورد ابتلاى مردم بوده و قطعاً مردم مسلمان از آن سؤال مى کردند.
این مطلب، علامت سؤالى است که ما را نسبت به محتواى این روایات، دچار شکّ و تردید مى کند!
دومین مشکل: مشکل دوم این احادیث این است که مخالف قرآن، و روایات معروف و معتبر ائمّه هدى(علیهم السلام) است که به ما دستورداده اند که هر روایتى را که با کتاب اللّه مخالف بود، آن را نپذیریدکه از ما نیست.
توضیح این که: در قرآن مجید آیات فراوانى در مذمّت ربا آمده است که هر کدام تعبیرات شدیدى در مورد این بلاى اقتصادى و اجتماعى و اخلاقى دارد.
در آیه 279 سوره بقره مى خوانیم: «وَ اِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُسُ اَمْوالِکُمْ لاتَظْلِمُونَ وَ لاتُظلَموُن; اگر از ربا خوارى توبه کنید، اصل سرمایه براى شماست، نه ظلم کنید (به واسطه ربا خوارى و گرفتن زیاده) و نه به شما ظلم مى شود (چون اصل سرمایه به شما بازگردانده مى شود)» این آیه شریفه، صریحاً دلالت دارد که رباخوارى ظلم است.
در صدر آیه مذکور آمده است: «فَاِنْ لَمْ تَفْعَلوُا فَأْذَنُوا بِحَرْب مِنَ اللهِ وَ رَسوُلِهِ; اگر دست از رباخوارى برنداشتید، آماده جنگى از ناحیه خدا و پیامبرش باشید!»
طبق این آیه شریفه، خداوند به رباخواران اعلان جنگ مى دهد، این تعبیرى است که در قرآن منحصر به این مورد است و در مورد هیچ گناه دیگرى، تعبیرى به این شدّت نیامده است. آرى رباخوارى جنگ با خداوند است.
در آیه 278 همین سوره مى فرماید: «یا اَیُّها اَلَّذینَ امَنوُا اتَّقُوا اللّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِىَ مِنَ الرّبا اِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ; اى کسانى که ایمان آورده اید، تقوى پیشه کنید و ربا خوارى را رها سازید، اگر ایمان دارید!»
از این که ترک رباخوارى را مشروط به داشتن ایمان مى کند، معلوم مى شود که «رباخوارى» با «ایمان» سازگار نیست.
در آیه 130 و 131 سوره آل عمران، تعبیر شدیدترى آمده است، خداوند رباخواران را این گونه تهدید مى کند: «وَ اتَّقُوا النّارَ الَّتى اُعِدَّتْ لِلکافِرینَ; (اى رباخواران) بپرهیزید از آتشى که براى کافران آماده شده است!»
مضمون این آیه نیز این است که رباخواران به همان سرنوشتى گرفتار مى شوند که کافران گرفتار خواهند شد! و به همان عذابى دچار خواهند شد که کافران دچار مى شوند! و شاید از این آیه و آیات دیگر بتوان استفاده کرد که رباخواران کافر از دنیا مى روند!
با توجّه به آیاتى که ذکر شد ـ که رباخوارى با ایمان سازگار نیست،و موجب کفر و ظلم است، و جنگ با خدا است ـ آیا مى توانبا حیله هایى به این سادگى، از رباخوارى فرار کرد؟ آیا با تمسّک بهاین حیله ها، و فروختن چیز کوچکى به هزاران هزار برابر قیمت واقعى، دیگر ظلمى نخواهد بود؟
ظلم ناشى از رباخوارى که اکنون جامعه جهانى را آزار مى دهد و روز به روز ابعاد تازه اى به خود مى گیرد و فاصله طبقاتى رابیشتر مى کند، آیا با این حیله هاى ساده و بى اثر و حفظ صورتبدون محتوى، از بین مى رود؟!
به این دو مثال توجّه کنید:
الف: اگر صاحب خانه اى به نوکر و خادمش بگوید: فلان اشخاص دشمنان من و خانواده ام هستند، به هیچ وجه آنها را به خانه ام راه نده; چون اگر آنها به منزل من بیایند، به جان و مال و آبروى ما رحم نمى کنند، و همه چیز ما، با آمدن آنها به خطر مى افتد.
بعد بگوید: ولى اگر از درِ کوچکِ عقبِ منزل بیایند اشکالى ندارد!
آیا یک انسان حکیم چنین سخنى مى گوید؟ دشمن، دشمن است،چه از در بزرگ وارد شود، یا در کوچک.
ب: اگر طبیب و دکتر حاذقى به مریض خود بگوید: این، یک مادّه سمّى و کشنده است، به گونه اى که اگر آن را مصرف کنى، تمام اعضاى بدنت را از کار مى اندازد، مبادا آن را بخورى! سپس بگوید: امّا اگر آن را درون کپسول ساده اى بریزى و بخورى هیچ مانعى ندارد!
آیا هیچ پزشکى چنین سخنى مى گوید؟ سم، کشنده است، چه مستقیماً خورده شود، یا توسّط کپسول.
ربا نیز ظلم است، چه مستقیماً گرفته شود و چه در قالب بعضى از حیله هاى پیش پا افتاده صورى.
بنابراین، رباخوارى ظلم فاحش و علّت فاصله طبقاتى و موجب ضعیف تر شدن ضعیفان است، و تفاوتى نمى کند که بدون صورت سازى انجام شود و یا این که در قالب صورت سازى، مانند فروش یک قوطى کبریت به قیمت آلاف و الوف باشد.
و به یقین معصومین(علیهم السلام) چیزى برخلاف کتاب اللّه نگفته و نمى گویند. پس احادیث فوق باید طورى تفسیر شود که با کتاب اللّه مخالف نباشد.
به تعبیر دیگر: ما معتقدیم احکام الهى تابع مصالح و مفاسد است، و خداوند حکیم بدون مصلحت و مفسده، حکمى را بیان نمى کند.
از طرفى مى دانیم که ربا داراى مفاسد اجتماعى فراوانى است، که در آیات قرآن و روایات معصومین(علیهم السلام) به آن اشاره شده، و این مفاسد، با ضمیمه کردن یک سیر نبات یا یک قوطى کبریت، به یقین از بین نمى رود; پس اگر روایت یا روایاتى چنین چیزى را تجویز کند، باید توجیه و تفسیر مناسب شود.
به عبارت سوم: کارى که راه فرار از آن به این سادگى باشد، چه معنى دارد که این قدر آیه و روایت در مذمّت آن بیان شود و چنین تعبیرات شدید و گاهى منحصر به فرد در مورد آن گفته شود؟ (دقّت کنید!)
در اینجا سؤالى مطرح مى شود; ولى قبل از طرح این سؤال، لازم است به عنوان مقدّمه و براى روشن شدن سؤال، به تفاوت بین «حکمت حکم» و «علّت احکام» اشاره شود.
