مسأله 149 ـ ماهى و حیوانات دیگرى که از دریا مى گیرند خمس ندارد، ولى جزء درآمد کسب حساب مى شود که اگر در آخر سال چیزى از آن یا قیمت آن اضافه بماند خمس دارد.
مسأله 150 ـ هرگاه کسى حیوانى بخرد و در شکم آن مالى پیدا شود، چنانچه احتمال دهد مال فروشنده است بنابر احتیاط واجب باید به او خبر دهد و اگر معلوم شود مال او نیست باید به ترتیب از صاحبان قبلى سؤال کند، چنانچه معلوم شود مال هیچ یک از آنان نیست مال خود او مى شود و احتیاط مستحب آن است که خمس آن را شبیه خمس معدن بدهد خواه به اندازه نصاب باشد یا نه.
مسأله 151 ـ هرگاه کسى ماهى خریدارى کند و گوهرى در دل آن بیابد مال خود اوست، نه مال صیّادى که قبلاً آن را صید کرده و به دیگرى فروخته و نه مال فروشندگان قبل از او و احتیاط مستحب آن است که خمس آن را بدهد.
مسأله 152 ـ حیواناتى که براى استفاده از کودشان نگهدارى مى شود، جزء سرمایه است و خمس دارد.
مسأله 153 ـ اگر گوسفندى که خمسش را داده چاق شود و از سال خمسى بگذرد، باید خمس آنچه زیاد شده بعد از فروش بدهد.
سؤال 154 ـ شخصى تعداد 171 رأس گوسفند دارد، آیا خمس به آنها تعلّق مى گیرد یا زکات؟
جواب: در صورتى که شرایط زکات در آنها بوده اوّل باید زکات گوسفندان را بدهد، و چنانچه در آخر سال چیزى از مخارج سال اضافه بماند باید خمس آن را نیز بپردازد.
سؤال 155 ـ در منطقه ما بعضى از خانواده ها داراى حدود 100 الى 200 رأس گوسفند هستند که به وسیله آنها امرار معاش مى کنند، آیا خمس به آنها تعلّق مى گیرد؟
جواب: خمس به سرمایه تعلّق مى گیرد و آنچه نوشته اید شکل سرمایه دارد، ولى اگر با کمتر از آن مقدار سرمایه، زندگى او اداره نشود از خمس معاف است.
سؤال 156 ـ آیا حیوانات اهلى چون گاو و گوسفند خمس دارند؟
جواب: چنانچه از شیر و پشم و مانند آن براى مصارف شخصى استفاده مى کنند خمس ندارد. و اگر تنهابراى کود زراعت و خرد کردن خرمن است حکم سرمایه وابزار کار دارد و همچنین اگر از آنها به عنوان بهره بردارى کسبى استفاده مى کنند.
قرض و وام
مسأله 157 ـ اگر انسان چیزى را به عنوان وام از دیگرى بگیرد خمس ندارد.
مسأله 158 ـ هرگاه در ابتداى سال براى مخارج خود قرض کند و قبل از تمام شدن سال منفعتى ببرد مى تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت کسر نماید و اگر در تمام سال منفعتى نبرد و براى مخارج خود قرض نماید مى تواند قرض خود را از منافع سالهاى بعد ادا کند.
مسأله 159 ـ قرضهایى که بر ذمّه انسان آمده خواه براى هزینه زندگى باشد یا خسارت و غرامت و یا غیر اینها، مى تواند از درآمد سال آنها را ادا کند، ولى قرضهایى را که به اقساط مى پردازد فقط قسطهایى را که در آن سال باید بپردازد جزء مخارج آن سال محسوب مى شود.
مسأله 160 ـ اگر براى زیاد کردن مال یا خریدن ملکى که به آن احتیاج ندارد قرض کند نمى تواند آن قرض را از منافع سال کم کند، ولى اگر مالى را که قرض کرده یا چیزى را که از قرض خریده به علّتى از بین برود و ناچار شود قرض خود را بدهد مى تواند از منافع و درآمدهاى آن سال، قرض خود را ادا کند.
سؤال 161 ـ این جانب بدون داشتن خانه شخصى رنج مى برم و بدون وام قدرت خرید خانه ندارم بدین جهت با دریافت وام دولتى (و یا شخصى) خانه اى خریده ام آیا در مبدأ سال خمسى به مازاد بر مایحتاجم خمس تعلق مى گیرد و آیا به هنگام پرداخت اقساط بانکى و یا شخصى تخمیس قسطها را واجب مى دانید؟
جواب: تخمیس قسطها واجب نیست امّا زاید بر قسطها اگر داشته باشید خمس دارد.
سؤال 162 ـ شخصى از صندوق قرض الحسنه وام چهارساله اى دریافت مى کند و در مدّت سه سال و نیم اقساط آن را مى پردازد، در آخر سال که حساب خود را مى رسد حدود پنج هزار تومان پس انداز و مبلغ بیست هزار تومان بدهى دارد، آیا مى تواند بدهى مزبور را کسر نماید، یا این که پنج هزار تومان مشمول خمس است؟
جواب: چنانچه اقساط وجه فعلى را پرداخته باشد، وجه موجود خمس دارد; ولى اگر بدهى دارد مى تواند از آن کم کند.
سؤال 163 ـ دانشگاهها پولى به عنوان قرض (بورسیّه) به دانشجویان مى دهند و بعداً به تدریج پس مى گیرند، آیا این پول خمس دارد؟
جواب: خمس ندارد.
سؤال 164 ـ از دانشگاه وام گرفته ام، و پنج سال دیگر این وام را از من پس مى گیرند. و به عبارتى من الان به آنها بدهکار هستم. آیا سر سال خمسى که مى رسد، مى توانم مقادیر فوق را از موجودى کسر نمایم؟ یا پنج سال بعد که قسط آن قرضها را دادم جزء مؤونه همان سال محسوب مى شود، و باید سر سال خمسى پنج سال بعد آن مقادیر را به موجودى اضافه نمایم؟
جواب: اقساط مذکور جزء مؤونه همان سالى محسوب مى شود که پرداخت مى گردد.
سؤال 165 ـ اگر شخصى چهار ماه قبل از این که حساب سالش برسد پولى را که کار کرده به شخصى قرض بدهد و بعد از دو سال شخص قرض گیرنده بدهى اش را بپردازد آیا مدّت دوسالى که بر این پول گذشته، خمس به این پول تعلّق مى گیرد؟
جواب: بعد از وصول طلب باید خمس آن را داد.