بعضى چنین تصوّر مى کنند، که این مالیات اسلامى که بیست درصد بسیارى از اموال را در بر مى گیرد، و نیمى از آن اختصاص به سادات و فرزندان پیامبر(صلى الله علیه وآله) دارد، یک نوع امتیاز نژادى محسوب مى شود، و در آن ملاحظات جهات خویشاوندى و تبعیض به چشم مى خورد، و این موضوع با روح عدالت اجتماعى اسلام و جهانى بودن و همگانى بودن آن، سازگار نیست!
کسانى که چنین فکر مى کنند به طور قطع شرایط و خصوصیات این حکم اسلامى را کاملاً بررسى نکرده اند، زیرا جواب این اشکال به طور کامل در این شرایط نهفته شده است; توضیح این که:
1. نیمى از خمس که مربوط به سادات بنى هاشم است منحصراً باید به نیازمندان آنان داده شود، آن هم به اندازه احتیاجات یک سال، و نه بیشتر; بنابراین، تنها کسانى مى توانند از آن استفاده کنند که یا از کار افتاده اند و یا بیمارند و یا کودک یتیم و یا کسان دیگرى که به علّتى در بن بست از نظر هزینه زندگى قرار گرفته اند. و کسانى که قادر به کار کردن هستند، و بالفعل یا بالقوّه مى توانند درآمدى که زندگانى آنها را تأمین کند داشته باشند، هرگز نمى توانند از این قسمت خمس استفاده کنند.
2. مستمندان و نیازمندان سادات و بنى هاشم حق ندارند از «زکات» چیزى مصرف کنند، و به جاى آن مى توانند تنها از همین قسمت خمس استفاده نمایند.
3. اگر سهم سادات که نیمى از خمس است، بیش از نیاز سادات باشد، باید آن را به بیت المال ریخت. همان طور که اگر سهم سادات کفایت آنها را ندهد، باید از بیت المال و یا سهم «زکات» به عنوان ناچارى به آنها داد. با توجّه به جهات سه گانه فوق روشن مى شود که در حقیقت هیچ گونه تفاوت از نظر مادّى میان سادات و غیر سادات گذارده نشده است.
نیازمندان غیر سادات مى توانند مخارج سال خود را از محلّ زکات بگیرند ولى از خمس محرومند، و نیازمندان سادات تنها مى توانند از محل خمس استفاده کنند اما حق استفاده از زکات را ندارند. در حقیقت دو صندوق در اینجا وجود دارد، «صندوق خمس» و «صندوق زکات» و هر کدام ازاین دو دسته تنها حق دارند از یکى از این دو صندوق استفاده کنند آن هم به اندازه مساوى یعنى به اندازه نیازمندى یک سال.
تنها سؤالى که پیش مى آید، این است که اگر هیچ گونه تفاوتى از نظر نتیجه میان این دو نبوده باشد، این برنامه چه ثمره اى دارد؟
پاسخ این سؤال را نیز با توجّه به یک مطلب مى توان دریافت، و آن این که میان خمس و زکات تفاوت مهمّى وجود دارد و آن این است که زکات از مالیاتهایى است که در حقیقت جزء اموال عمومى جامعه اسلامى محسوب مى شود، لذا همه مصارف آن در همین
قسمت مى باشد; ولى خمس از مالیاتهایى است که مربوط به حکومت اسلامى است; یعنى، مخارج دستگاه حکومت اسلامى و گردانندگان این دستگاه از آن تأمین مى شود.
بنابراین، محروم بودن سادات از دسترسى به اموال عمومى (زکات) در حقیقت براى دور نگه داشتن خویشاوندان پیغمبر(صلى الله علیه وآله)از این قسمت است، تا بهانه اى به دست هیچ کس نیفتد که پیامبر(صلى الله علیه وآله)خویشاوندان خود را بر اموال عمومى مسلّط ساخته است. ولى از سوى دیگر، نیازمندان سادات نیز، باید به ترتیبى تأمین شوند; این موضوع در قوانین اسلام چنین پیش بینى شده که آنها از بودجه حکومت اسلامى بهره مند گردند نه از بودجه عمومى.
از مجموع آنچه گفتیم روشن شد که خمس نه تنها امتیازى براى سادات محسوب نمى شود، بلکه یک نوع محرومیّت براى حفظ مصالح عمومى و از بین رفتن سوء ظن ها بوده است.
* * *
با توجّه به مطالب گفته شده روشن مى گردد که خمس یکى از منابع مهمّ درآمد بیت المال اسلام و پشتوانه مطمئن و مناسبى براى آن است; و از آن جا که خمس یکى از عبادات مالى است که تحت شرایط ویژه بر افراد خاصّى واجب مى شود، لازم است کلّیّه مکلّفین به احکام شرعى، مسائل آن را به دقّت یاد گرفته و در صورت لزوم آن را به کار بندند تا خداى نکرده اموال آنان مخلوط با بیت المال نگردد.
اینک مسائل و احکام این حکم الهى را مطابق با فتاواى مرجع عالیقدر حضرت آیة اللّه العظمى مکارم شیرازى (مدّظلّه) بازگو مى نماییم: