اسلام تنها شامل یک سلسله دستورات و مقرّرات اخلاقى و عقاید مربوط به مبدأ و معاد نبوده، بلکه حکومتى همراه خود آورده که همه نیازمندیهاى یک جامعه پاک و مترقّى را تضمین کرده است. به طور قطع یکى از ارکان چنین حکومتى تشکیل «بیت المال» براى رفع نیازمندیهاى اقتصادى مى باشد.
بیت المال اسلامى از زمان ورود پیامبر(صلى الله علیه وآله) به مدینه و تشکیل حکومت اسلامى به وجود آمد و مشتمل بر اموالى بود که از منابع متعدّد گردآورى مى شد:
از طریق «زکات»، «خمس»، «انفال»، «خراج»، «جزیه»، که هر کدام فصل مشروحى در فقه و قوانین اسلام و دستورات آن را به خود اختصاص داده، که این کتاب در مورد خمس بحث مى کند.
ـ خمس پشتوانه مطمئن و مناسبى براى بیت المال مسلمین است.
ـ خمس برنامه هاى تبلیغاتى و کوشش هاى فرهنگى و فعّالیّت هاى دینى و علمى جامعه را که نیاز به هزینه دارد تحت پوشش قرار مى دهد.
ـ خمس قسمتى از خلأ اقتصادى موجود در جامعه اسلامى را برطرف مى کند.
ـ خمس یکى از واجبات مالى است که تحت شرایط ویژه بر افراد خاصى واجب مى شود.
ـ خمس در قرآن مجید با ایمان به خدا پیوند زده شده «(وَاعْلَمُوا أَنَّ مَا غَنِمْتُمْ مِّنْ شَىْء فَأَنَّ للهِِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِى الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ); بدانید هرگونه غنیمتى به دست آورید، خمس آن براى خدا، و براى پیامبر، و براى خویشاوندان (او) و یتیمان ومستمندان و واماندگان در سفر (از آنها) است، اگر به خدا... ایمان آورده اید».(1)
ـ خمس، یکى از فروع مهم دین و جزو عبادات است و باید با قصد قربت انجام گیرد.
تمام مذاهب اسلامى در اصل وجوب خمس، اتفاق نظر داشته و تنها اختلاف آنان در موارد و مصارف آن است. شیعه خمس را در هفت چیز (منافع کسب و کار، معدن، گنج، مال حلال مخلوط به حرام، جواهراتى که با غواصى از دریا بدست مى آید، غنیمت جنگى و زمینى که کافر ذمّى از مسلمان بخرد) واجب مى داند; ولى اهل سنّت آن را فقط در مورد غنایم جنگى و گنج واجب مى داند.
امام محمدباقر(علیه السلام) درباره اهمیّت خمس مى فرماید: «لایَحِلُّ لاَِحَد أن یَشْتَری مِن الخُمْسِ شَیئاً حَتّى یَصِلَ اِلَیْنا حَقَّنا; براى هیچ کس جایز نیست، از مالى که به آن خمس تعلّق گرفته چیزى بخرد مگر اینکه حق ما را به ما برساند».(2)
وجود این دستور اسلامى و عمل جمعى از مسلمانان با ایمان به آن، سبب مى شود که حوزه هاى علمیّه و برنامه هاى علمى و تبلیغى جهان تشیّع از استقلال کامل برخوردار باشد; زیرا مى دانیم نخستین شرط استقلال یک تشکیلات، استقلال اقتصادى است و این مطلب از طریق این دستور اسلامى در جهان تشیّع بخوبى پیاده شده است.
در این کتاب ضمن پاسخ به چند سؤال و اشکال مطرح شده در زمینه خمس، به بیان احکام خمس مطابق فتواى مرجع عالیقدر جهان تشیّع «حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى (مدّظلّه)» پرداخته ایم.
لازم به ذکر است که تمامى مطالب این کتاب از تفسیر نمونه، کتاب خمس، رساله توضیح المسائل و مجموعه استفتائات معظّم له گردآورى و خدمت عزیزان تقدیم مى گردد.
در خاتمه از تمام عزیزانى که درگردآورى این مباحث کمک نمودند بخصوص جناب مستطاب حجت الاسلام والمسلمین حاج آقاى علیان نژادى (دامت تأییداته) سپاسگزارى نموده و از تمامى خوانندگان عزیز نیز صمیمانه درخواست مى کنیم تا ما را از نظرات و پیشنهادهاى سازنده خویش بهره مند سازند. از خداوند متعال توفیق و عزت همگان را خواستاریم.
مسعود مکارم
اسفند 1387

(1) . انفال، آیه 41 .
(2) . وسائل الشیعه، ج 6، ح 4، باب 1 از ابواب مایجب فیه الخمس.