گاه اظهار عقیده براى خود شخص به خاطر موقعیت مستحکمش ـ ایجاد خطر و ضرر نمى کند ولى ممکن است، احیاناً دیگرى را به ضرر و خطر بیفکند، در این گونه موارد اگر اظهار عقیده باطنى سودى نداشته باشد، کتمان لازم است.
تکرار مى کنیم: مشروط بر این که فایده اى که زیان را تحت الشعاع قرار دهد در ابراز عقیده دیده نشود.
در حالات بعضى یاران ائمه اهل بیت(علیهم السلام) که از طرف حکومت هاى جبار بنى امیّه و بنى عباس تحت تعقیب بودند و اگر رابطه آنها با امامان(علیهم السلام) که همواره جبهه نیرومند مخالف را تشکیل مى دادند مسلم مى شد شاید حیاتشان به خطر مى افتاد، مى خوانیم:
گاهى در بعضى جلسات که سخن از این یاران امام(علیه السلام) در حضور خود امام(علیه السلام) به میان مى آمد نه تنها امام(علیه السلام)از آنها ستایش نمى کرد بلکه احیاناً مذمت شدید هم مى نمود، تا شناخته نشود و به خطر نیفتند.
روزى یکى از آنان به نام «زراره» که از محدثان و فقهاى بنام شیعه و از یاران امام باقر(علیه السلام) و امام صادق(علیه السلام)بود خدمت امام(علیه السلام) جمله هایى که شاید مفهومش گله بود، عرض کرد. امام مطلبى فرمود که حاصلش این بود: من همچون خضرم و تو همچون کشتى، و در پشت سر شما سلطان جبارى است که کشتى ها را به غصب مى برد همان گونه که خضر آن کشتى را معیوب ساخت تا از دایره غصب آن سلطان در امان بماند من نیز گاهى در جلسات از تو نکوهش مى کنم تا از شر این فراعنه زمان مصون بمانى.
از امام حسین(علیه السلام) رهبر شکنندگان سد تقیّه نقل شده که فرمود:
«اِنَّ التَّقِیَّةَ یُصْلِحُ اللهُ بِهَا اُمَّةً، لِصاحِبِها مِثْلَ ثَوابِ أعْمالِهِمْ فَإِنْ تَرَکَها أَهْلَکَ أُمَّةً; تارِکُها شَرِیکُ مَنْ أَهْلَکَهُم;
تقیّه اى که حال امتى با آن اصلاح پذیرد انجام دهنده آن پاداشى به قدر همه آن امت دارد (زیرا نیروهاى آن ها را براى خدمت بیشتر حفظ کرده است) اما اگر در چنین موردى ترک تقیّه گوید و امتى به هلاکت افتد شریک جرم هلاک کننده خواهد بود».
از این حدیث بر مى آید که ترک تقیّه در این گونه موارد موجب شرکت در جرم قتل نفس یا رساندن ضرر و زیان به دیگران است.
* * *
مسأله مهمى که یادآورى آن هم در این جا و هم در پایان بحث لازم است این که: کاملا ممکن است کسانى انواع واجب تقیّه را که در بالا اشاره کردیم بهانه اى قرار دهند براى فرار از واقعیت ها و مسئولیت ها ; و تقیّه هاى حرام را که شکستن آنها واجب است در شکل تقیّه واجب جا بزنند; اعتراف مى کنیم که این گونه سوء استفاده از مفاهیم سازنده و تحریف آنها به یک مفهوم منفى و بازدارنده; در هر عصر و زمان و اجتماعى امکان پذیر است; و تنها راه پیشگیرى از کج روى ها، آگاهى خود شخص است از یک سو، و آگاهى جامعه از سوى دیگر است.
آگاهى خود شخص براى این که گرفتار اشتباه نشود.
و آگاهى جامعه براى این که اجازه چنین سوء استفاده ها را ندهد.
