(آیه 15) این آیه همچنان توصیفى است براى سرنوشت دو گروه کافر ومؤمن که یکى داراى اعمال صالح ودیگرى اعمال زشت وننگینى است که در نظرش آراسته شده.
در این آیه از شش نوع مواهب بهشتیان، ودو نوع کیفرهاى سخت ودردناک دوزخیان، پرده برداشته وعاقبت کار این دو گروه را مشخص مى کند.
نخست مى فرماید: «توصیف بهشتى که به پرهیزکاران وعده داده شده چنین است: در آن نهرهایى است از آب صاف که بدبو نشده است» (مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتى وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فیها اَنْهارٌ مِنْ ماء غَیْرِ آسِن).
سپس مى افزاید: «ونهرهایى از شیر که طعم آن دگرگون نگشته است» (وَاَنْهارٌ مِنْ لَبَن لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ).
اصولا آنجا جاى فساد وتباهى نیست ومواد غذائى بهشتى با گذشت زمان دگرگون نمى شود.
بعد به سراغ سومین قسمت از نهرهاى بهشتى رفته، مى گوید: «ونهرهایى از شراب (طهور) که مایه لذت نوشندگان است»! (وَاَنْهارٌ مِنْ خَمْر لَذَّة لِلشّارِبینَ).
خمر وشراب بهشتى هیچ گونه ارتباطى با خمر وشراب آلوده دنیا ندارد، همان گونه که در سوره صافات آیه 47 آمده است، مى فرماید: «آن خمر وشراب نه مایه فساد عقل است ونه موجب مستى مى شود».
وجز هوشیارى ونشاط ولذت روحانى چیزى در آن نیست.
وبالاخره چهارمین وآخرین قسمت از نهرهاى بهشتى را به این صورت بیان مى کند: «ونهرهایى از عسل مصفاست» (وَاَنْهارٌ مِنْ عَسَل مُصَفًّى).
علاوه بر این نهرهاى گوناگون ـکه هرکدام به منظورى آفریده شدهـ در پنجمین موهبت از انواع میوه هاى بهشتى سخن به میان آورده، مى افزاید: «وبراى آنها در بهشت از تمام انواع میوه ها موجود است» (وَلَهُمْ فیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ).
وبالاخره در ششمین موهبت که برخلاف مواهب مادى قبلى، جنبه معنوى وروحانى دارد، مى گوید: وبراى آنها «آمرزشى است از سوى پروردگارشان» (وَمَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ).
اکنون ببینیم گروه مقابل آنها چه سرنوشتى خواهند داشت؟
در دنباله آیه مى فرماید: آیا این گروه همانند کسانى هستند که در آتش دوزخ جاویدانند، واز آب جوشان وسوزانى نوشانیده مى شوند که امعاء آنها را از هم متلاشى مى کند»؟! (کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِى النّارِ وَسُقُوا ماءً حَمیمًا فَقَطَّعَ اَمْعاءَهُمْ).
تعبیر به «سُقُوا» (نوشانیده مى شوند) بیانگر این واقعیت است که آب سوزان حمیم را به زور، ونه به دلخواه، به آنها مى نوشانند که به جاى سیراب شدن در آن آتش سوزان، امعاء آنها را متلاشى مى کند وهمانطور که طبیعت دوزخ است باز به حال اول برمى گردد چرا که در آنجا مرگى نیست!
(آیه 16) در اینجا ترسیمى از وضع منافقان در برخوردشان با وحى الهى وآیات وسخنان پیامبر(صلى الله علیه وآله)ومسأله جنگ ومبارزه با دشمنان اسلام کرده، مى گوید: «گروهى از آنان (نزد تو مى آیند) به سخنانت گوش فرا مى دهند، اما هنگامى که از نزد تو خارج مى شوند به کسانى که (خداوند به آنها) علم ودانش بخشیده (از روى استهزاء) مى گویند: (این مرد) الآن چه گفت»؟! (وَمِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ اِلَیْکَ حَتّى اِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ قالُوا لِلَّذینَ اُوتُوا الْعِلْمَ ما ذا قالَ آنِفًا).
تعبیر آنها در مورد شخص پیامبر(صلى الله علیه وآله)وسخنان پرمحتواى آن حضرت به قدرى زشت وزننده وتحقیر آمیز بود که نشان مى داد آنها اصلا به وحى آسمانى ایمان نیاورده اند.
ولى قرآن در پایان آیه پاسخ دندان شکنى به آنها گفته، مى فرماید: سخنان پیامبر(صلى الله علیه وآله)نامفهوم نبوده وپیچیدگى خاصى ندارد، بلکه «آنها کسانى هستند که خداوند بر قلبهایشان مهر نهاده واز هوى وهوسهایشان پیروى کرده اند» لذا چیزى از آن نمى فهمند! (اُولئِکَ الَّذینَ طَبَعَ اللهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَاتَّبَعُوا اَهْواءَهُمْ).
(آیه 17) نقطه مقابل آنها مؤمنان راستین هستند که آیه شریفه درباره آنها مى گوید: «وکسانى که هدایت یافته اند خداوند بر هدایتشان مى افزاید، وروح تقوا وپرهیزکارى به آنها مى بخشد» (وَالَّذینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدًى وَآتیهُمْ تَقْویهُمْ).
آرى! آنها نخستین گامهاى هدایت را شخصاً برداشته، وعقل وخرد وفطرت خویش را در این راه به کار گرفته اند، سپس خداوند طبق وعده اى که داده است مجاهدان راهش را هدایت وراهنمائى بیشتر مى کند.
