(آیه 41) در آیات پیشین سخن از نشانه هاى پروردگار در آفرینش آفتاب وماه وشب وروز وهمچنین زمین وبرکات زمین بود، ودر این آیه سخن از دریاها وبخشى از نعمتها ومواهب دریا یعنى حرکت کشتیهاى تجارى ومسافربرى بر صحنه آنها مى باشد.
لذا نخست مى فرماید: «این نیز براى آنها آیت ونشانه اى است از عظمت پروردگار که ما فرزندانشان را در کشتیهایى که مملو (از وسائل زندگى) است حمل کردیم» (وَآیَةٌ لَهُمْ اَنّا حَمَلْنا ذُرِّیَّتَهُمْ فِى الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ).
حرکت کشتیها که بزرگترین ومهمترین وسیله حمل ونقل بشر مى باشد، وکارى که از آنها ساخته است هزاران برابر مرکبهاى دیگر است، نتیجه خواص ویژه آب ووزن مخصوص اجسامى که کشتى از آن ساخته شده، وخاصیت بادها (در کشتیهاى بادبانى) وانرژى اتمى (در کشتیهایى که با نیروى اتم کار مى کند) مى باشد.
وهمه اینها قوا ونیروهایى است که خدا مسخّر انسان ساخته وهر یک از آنها ونیز مجموعه آنها آیتى از آیات الهى است.
(آیه 42) وبراى این که توهّم نشود که تنها مرکب خداداد کشتیهاست در این آیه مى افزاید: «وما براى آنها مرکبهاى دیگرى مانند آن آفریدیم» (وَخَلَقْنا لَهُمْ مِنْ مِثْلِه ما یَرْکَبُونَ).
مرکبهایى که در خشکى یا در هوا وفضا راه مى رود، وانسانها ووسائل آنها را بر دوش خود حمل مى کند.
(آیه 43) این آیه براى روشنتر ساختن این نعمت بزرگ حالتى را که از دگرگون شدن این نعمت به وجود مى آید بیان مى کند، مى گوید: «واگر بخواهیم آنها را غرق مى کنیم، آن چنان که نه فریادرسى داشته باشند،ونه نجات داده شوند» (وَاِنْ نَشَأْ نُغْرِقْهُمْ فَلا صَریخَ لَهُمْ وَلاهُمْ یُنْقَذُونَ).
به یک موج عظیم فرمان مى دهیم کشتى آنها را واژگون کند!
یا به یک گرداب مأموریت مى دهیم آنها را در کام خود فرو بلعد!
یا به یک طوفان دستور مى دهیم آنها را مانند یک پر کاه بر دارد ودر وسط امواج پرتاب کند!
این ماییم که این نظام را تداوم مى بخشیم، تا آنها بهره گیرند، واگر گهگاه حوادثى از این قبیل مى فرستیم براى این است که اهمیت نعمتى را که در آن غرقند بدانند.
(آیه 44) وسرانجام در این آیه براى تکمیل سخن فوق مى افزاید: «مگر باز هم رحمت ما شامل حال آنها شود، وتا زمان معینى (که پایان زندگى آنهاست) از این زندگى بهره گیرند» (اِلاّ رَحْمَةً مِنّا وَمَتاعًا اِلى حین).
آرى! با هیچ وسیله اى آنها نمى توانند نجات یابند جز این که نسیم رحمت ما بوزد ولطف ما به یارى آنها بشتابد.
(آیه 45) از آنجا که در آیات گذشته سخن از بحثهاى مهمى از آیات پروردگار در پهنه جهان هستى بود، در اینجا عکس العمل کفار لجوج را در برابر آیات الهى، وهمچنین دعوت پیامبر(صلى الله علیه وآله)وانذار به عذاب پروردگار بیان مى کند.
نخست مى فرماید: «وهنگامى که به آنها گفته مى شود از آنچه پیش رو وپشت سر شماست از عذابهاى الهى بپرهیزید، تا مشمول رحمت الهى شوید» اعراض مى کنند وروى گردان مى شوند (وَاِذا قیلَ لَهُمُ اتَّقُوا ما بَیْنَ اَیْدیکُمْ وَما خَلْفَکُمْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ).
منظور از «ما بَیْنَ اَیْدیکُمْ» مجازاتهاى دنیاست که نمونه اى از آن در آیات قبل ذکر شده، ومنظور از «ما خَلْفَکُمْ» مجازاتهاى آخرت است که در پشت سر دارند، وتعبیر به «پشت سر» به خاطر آن است که هنوز نیامده، گویى پشت سر انسان در حرکت است، وسرانجام روزى به او مى رسد ودامانش را مى گیرد، ومنظور از پرهیز کردن از این مجازاتها این است که عوامل آن را ایجاد نکنند وبه تعبیر دیگر کارى نکنند که مستوجب این عقوبات گردد.
(آیه 46) در این آیه بار دیگر روى همین معنى تأکید مى کند ولجاجت وپافشارى این کوردلان را در نادیده گرفتن آیات الهى وتعلیمات پیامبران مشخص ساخته، مى فرماید: «هیچ آیه اى از آیات پروردگارشان براى آنها نمى آید مگر این که از آن روى گردان مى شوند» (وَما تَأْتیهِمْ مِنْ آیَة مِنْ آیاتِ رَبِّهِمْ اِلاّکانُوا عَنْها مُعْرِضینَ).
نه بیان آیات انفسى در آنها مؤثر است، ونه شرح آیات آفاقى، نه تهدید وانذار، ونه بشارت ونوید به رحمت الهى، آنها به کورانى مى مانند که نزدیکترین اشیاء اطراف خود را مشاهده نمى کنند وحتى نور آفتاب را از ظلمت وتاریکى شب فرق نمى نهند!
(آیه 47) سپس قرآن انگشت روى یکى از موارد مهم لجاجت واعراض آنها گذارده، مى گوید: «وهنگامى که به آنها گفته شود از آنچه خدا به شما روزى کرده است (در راه او) انفاق کنید کافران به مؤمنان مى گویند: آیا ما کسى را اطعام کنیم که اگر خدا مى خواست او را سیر مى کرد، شما تنها در گمراهى آشکارید»! (وَاِذا قیلَ لَهُمْ اَنْفِقُوا مِمّا رَزَقَکُمُ اللهُ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لِلَّذینَ آمَنُوا اَنُطْعِمُ مَنْ لَوْ یَشاءُ اللهُ اَطْعَمَهُ اِنْ اَنْتُمْ اِلاّ فى ضَلال مُبین).
این همان منطق بسیار عوامانه اى است که در هر عصر وزمان از ناحیه افراد خودخواه وبخیل مطرح مى شود که مى گویند: اگر فلانى فقیر است لابدکارى کرده که خدا مى خواهد فقیر بماند، واگر ما غنى هستیم لابد عملى انجام داده ایم که مشمول لطف خدا شده ایم، بنابراین نه فقر آنها ونه غناى ما هیچ کدام بى حکمت نیست!
غافل از این که جهان میدان آزمایش وامتحان است، خداوند یکى را با تنگ دستى آزمایش مى کند، ودیگرى را با غنا وثروت، وگاه یک انسان را در دو زمان با این دو، در بوته امتحان قرار مى دهد که آیا به هنگام فقر، امانت ومناعت طبع ومراتب شکرگزارى را به جا مى آورد؟ یا همه را زیر پا مى گذارد، وبه هنگام غنا از آنچه در اختیار دارد در راه او انفاق مى کند یا نه!
