(آیه 48) به دنبال ذکر منطق سست وبهانه جویانه کفار در مورد انفاقها که در آیات قبل گذشت، در اینجا سخن را از استهزاى آنها نسبت به قیامِ قیامت شروع مى کند، ومنطق پوسیده آنها را در مورد انکار معاد با جواب قاطع درهم مى کوبد.
به علاوه بحثهایى را که در طى آیات پیشین در زمینه توحید بیان شد با بحثهاى معاد تکمیل کرده، مى فرماید: «آنها مى گویند: اگر راست مى گویید این وعده اى را که شما مى دهید کى خواهد آمد»؟! (وَیَقُولُونَ مَتى هذَا الْوَعْدُ اِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ).
این که شما نمى توانید تاریخى براى قیامِ قیامت تعیین کنید دلیل بر این است که در گفتار خود صادق نیستید!
(آیه 49) این آیه به این سؤال توأم با سخریه یک پاسخ محکم وجدى داده، مى گوید: قیام قیامت وپایان این جهان براى خدا مسأله پیچیده، وکار مشکلى نیست: «آنها جز این انتظار نمى کشند که یک صیحه عظیم آسمانى فرا رسد وآنان را ناگهان فرو گیرد در حالى که مشغول جنگ وجدال (در مورد دنیاى خویش) هستند»! (ما یَنْظُرُونَ اِلاّ صَیْحَةً واحِدَةً تَأْخُذُهُمْ وَهُمْ یَخِصِّمُونَ).
همین یک فریاد عظیم آسمانى کافى است که همه را در یک لحظه کوتاه، هرکدام در همان مکان وهمان حالتى که هستند قبض روح کند، وزندگى پرغوغاى مادى آنها که معرکه دعواها ومیدان جنگ دائمى آنان است جاى خود را به دنیایى خاموش وخالى از هر سر وصدا بدهد.
در روایات اسلامى از پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله)آمده است که: «این صیحه آسمانى آن چنان غافلگیرانه است که دو نفر در حالى که پارچه اى را گشوده اند ومشغول معامله اند پیش از آن که آن را برچینند وبپیچند جهان پایان مى یابد!
وکسانى هستند که در آن لحظه لقمه غذا از ظرف برداشته اما پیش از آن که به دهان آنها برسد صیحه آسمانى فرا مى رسد وجهان پایان مى یابد!
کسانى هستند که مشغول تعمیر وگِل مالى حوضند تا چهارپایان را سیراب کنند پیش از آنکه چهارپایان سیراب شوند قیامت برپا مى شود»!
به هر حال قرآن با این تعبیر کوتاه وقاطع به آنها هشدار مى دهد که قیامت بطور ناگهانى وغافلگیرانه برپا مى شود، وثانیاً موضوع پیچیده اى نیست که آنها در امکانش به بحث ومخاصمه برخیزند، با یک صیحه همه چیز پایان مى گیرد ودنیا به آخر مى رسد.
(آیه 50) لذا در این آیه مى گوید: این مسأله به قدرى سریع وبرق آسا وغافلگیرانه است که «حتى توانایى بر وصیت وسفارش نخواهند داشت، وحتى فرصت مراجعت به سوى خانواده ومنزلهاى خود را پیدا نمى کنند»! (فَلایَسْتَطیعُونَ تَوْصِیَةً وَلا اِلى اَهْلِهِمْ یَرْجِعُونَ).
معمولا هنگامى که حادثه اى به انسان دست مى دهد وانسان احساس مى کند پایان عمرش نزدیک شده، سعى مى کند هر جا هست خود را به منزل ومأواى خویش برساند، ودر میان همسر وفرزندانش قرار گیرد، سپس کارهاى نیمه تمام وسرنوشت بازماندگان خود را از طریق وصیت بر عهده این وآن بگذارد وسفارش آنها را به دیگران بکند.
اما مگر صیحه پایان دنیا به کسى مجال مى دهد؟ ویا به فرض این که مجالى باشد مگر کسى زنده مى ماند که توصیه هاى انسان را بشنود؟
(آیه 51) سپس به مرحله دیگر که مرحله حیات بعد از مرگ است اشاره کرده، مى گوید: «وبار دیگر در صور دمیده مى شود، پس ناگهان همه آنها از قبرها بیرون آمده، شتابان به سوى (دادگاه) پروردگارشان رهسپار مى شوند» (وَنُفِخَ فِى الصُّورِ فَاِذاهُمْ مِنَ الاَْجْداثِ اِلى رَبِّهِمْ یَنْسِلُونَ).
خاکها واستخوانهاى پوسیده به فرمان پروردگار لباس حیات در تن مى پوشند، واز قبر سر بر مى آورند، وبراى محاکمه وحساب در آن دادگاه عجیب حاضر مى گردند، همان گونه که با یک «صیحه» همگى مردند با یک «نفخه» دمیدن در صور جان مى گیرند وزنده مى شوند، نه مرگ آنها براى خدا مشکلى دارد، ونه احیاى آنها.
(آیه 52) سپس مى افزاید: در این هنگام منکران رستاخیز ومعاد «مى گویند: اى واى بر ما! چه کسى ما را از خوابگاهمان برانگیخت»؟! (قالُوا یا وَیْلَنا مَنْ بَعَثَنا مِنْ مَرْقَدِنا).
«این همان چیزى است که خداوند رحمن وعده داده است، وفرستادگان او راست گفتند»! (هذا ما وَعَدَ الرَّحْمنُ وَصَدَقَ الْمُرْسَلُونَ).
آرى! صحنه آن چنان گویا ووحشت انگیز است که انسان همه مسائل باطل وخرافى را به دست فراموشى مى سپرد،وجز اعتراف صریح به واقعیتها راهى نمى یابد، قبرها را به خوابگاهى تشبیه مى کند، ورستاخیر را به بیدار شدن از خواب، چنانکه که در حدیث معروف نیز وارد شده است: «همان گونه که مى خوابید، مى میرید وهمان گونه که از خواب برمى خیزید، زنده مى شوید».
(آیه 53) سپس براى توضیح چگونگى سرعت وقوع این نفخ صور، مى فرماید: «آن صیحه واحدى بیش نیست، فریادى عظیم برمى خیزد، ناگهان همگى نزد ما حاضر مى شوند» (اِنْ کانَتْ اِلاّصَیْحَةً واحِدَةً فَاِذاهُمْ جَمیعٌ لَدَیْنا مُحْضَرُونَ).
بنابراین براى احیاى مردگان وبرخاستن آنها از قبرها وحضورشان در دادگاه عدل پروردگار زمان زیادى لازم نیست، همان گونه که براى مرگ انسانها زمان طولانى لازم نبود، صیحه اول فریاد مرگ است، وصیحه دوم فریاد زندگى وحیات وحضور در دادگاه عدل پروردگار!
(آیه 54) در اینجا بحث پیرامون چگونگى حساب در محشر را سربسته گذارده واز آن مى گذرد، وبه تشریح سرانجام کار مؤمنان صالح وکافران طالح پرداخته، چنین مى گوید: «امروز به هیچ کس ذرّه اى ستم نمى شود» (فَالْیَوْمَ لا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئًا).
نه از پاداش کسى کاسته مى شود، ونه کیفر کسى افزون مى گردد، وحتى به قدر یک سر سوزن کم وزیاد وبیدادگرى وظلم وستم وجود ندارد.
سپس به بیانى مى پردازد که در حقیقت دلیل روشن وزنده اى براى عدم وجود ظلم در آن دادگاه بزرگ است مى فرماید: «شما جز آنچه را عمل مى کردید جزا داده نمى شوید» (وَلا تُجْزَوْنَ اِلاّ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ).
