در آیات گذشته سخن از این بود که خداوند بدکاران را در برابر اعمال بدشان کیفر مى دهد ونیکوکاران را پاداش، چون ممکن است بعضى تصور کنند مى شود کسى را به گناه دیگرى کیفر داد، یا گناه دیگرى را بر گردن گرفت آیه در مقام نفى این توهم برآمده، واین اصل مهم اسلامى را که نتیجه اعمال هرکس فقط به خود او باز مى گردد تشریح مى کند.
نخست مى فرماید: «آیا دیدى آن کس را که (از اسلام ـ یا از انفاق) روى گردان شد» (اَفَرَءَیْتَ الَّذى تَوَلّى).
(آیه 34) «وکمى عطا کرد واز (پرداخت مال) بیشتر امساک نمود» به گمان این که دیگرى مى تواند بار گناهان او را بر دوش گیرد (وَاَعْطى قَلیلاً وَاَکْدى).
(آیه 35) «آیا نزد او علم غیب است دارد، ومى بیند» که دیگران مى توانند گناهان او را بردوش گیرند؟! (اَعِنْدَهُ عِلْمُ الْغَیْبِ فَهُوَ یَرى).
چه کسى از قیامت آمده وبراى آنها خبر آورده است که افراد مى توانند رشوه گیرند وگناه دیگران را بر گردن نهند؟!
(آیه 36) بعد از این اعتراض شدید قرآن به بیان یک اصل کلى که در سایر آئینهاى آسمانى نیز بوده است، پرداخته، چنین مى گوید: کسى که با این وعده هاى خیالى دست از انفاق (یا ایمان) برداشته، ومى خواهد خود را با پرداختن مختصر مالى از کیفر الهى رهائى بخشد «آیا از آنچه در کتب موسى نازل گردیده باخبر نشده است»؟! (أَمْ لَمْ یُنَبَّأْ بِما فى صُحُفِ مُوسى).
(آیه 37) «و(همچنین آنچه) در کتب ابراهیم، همان کسى که وظیفه خود را بطور کامل ادا کرد» (وَاِبْرهیمَ الَّذى وَفّى).
همان پیامبر بزرگى که به تمام عهد وپیمانهاى الهى وفا کرد، حق رسالت او را ادا نمود، وبراى تبلیغ آئین او از هیچ مشکل وتهدید وآزارى نهراسید، همان کسى که در راه خدا تن را به آتش سپرد وقلبش را به خدا، وفرزندش را به قربانى، واموالش را به برادران ویاران.
(آیه 38) آیا باخبر نشده است که در تمام این کتب آسمانى این حکم نازل شده «که هیچ کس بار گناه دیگرى را بر دوش نمى گیرد»؟! (اَلاّ تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَاُخْرى).
(آیه 39) سپس براى توضیح بیشتر مى افزاید: آیا خبر ندارد در این کتب آسمانى آمده است «که براى انسان بهره اى جز سعى وکوشش او نیست»؟! (وَاَنْ لَیْسَ لِلاِْنْسانِ اِلاّ مـا سَعى).
(آیه 40) وآیا خبر ندارد «که تلاش او به زودى دیده مى شود»؟! (وَاَنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یُرى).
نه تنها نتیجه هاى این سعى وتلاش ـچه در مسیر خیر باشد یا شرـ بلکه خود اعمال او، در آن روز در برابرش آشکار مى شود، همان گونه که در آیه 30سوره آل عمران مى فرماید: «روزى که هرکس اعمال نیکى را که انجام داده حاضر مى بیند» (آیه 41) «سپس (در برابر عملش) به او جزاى کافى داده خواهد شد» (ثُمَّ یُجْزیهُ الْجَزاءَ الاَْوْفى).
منظور از «جَزاءَ اَوْفى» جزائى است که درست به اندازه عمل باشد، البته این منافات با تفضّل الهى در مورد اعمال نیک به ده برابر، یا صدها، وهزاران برابر ندارد.
در آیات فوق اشاره به سه اصل از اصول مسلم اسلامى شده، که در کتب آسمانى پیشین نیز به عنوان اصول مسلمى شناخته شده است:
الفـ هرکس مسؤول گناهان خویش است.
بـ بهره هرکس در آخرت همان سعى وکوشش اوست.
جـ خداوند به هرکس در برابر عملش جزاى کامل مى دهد.
وبه این وسیله قرآن خط بطلان بر بسیارى از اوهام وخرافات که عوام مردم دارند، ویا احیاناً در بعضى از مذاهب به صورت یک عقیده درآمده است مى کشد.
