برخى از محقّقان و اندیشمندان و مورّخان اسلامى معقدند که در اسلام جهاد ابتدایى نداریم، و تمام جنگهاى زمان پیامبر(صلى الله علیه وآله)در صدر اسلام جنبه دفاعى داشته است; یعنى، حمله از سوى دشمنان بوده و پیامبر(صلى الله علیه وآله)و مسلمانان به دفاع از خویش بر مى خاستند.

مثلا در «جنگ احزاب» که یکى از گسترده ترین نبردهاى دشمنان اسلام علیه پیامبر(صلى الله علیه وآله)و مسلمانان بود، و کار بر خداپرستان سخت شد، آغازگر جنگ، مشرکان بودند. آنها از نقاط مختلف سرزمین حجاز، به فرماندهى مشرکان مکّه به سمت مدینه حرکت کرده و آن شهر را محاصره نمودند. مسلمانان ناچار بودند از جان و مال و ناموس و عقاید خویش دفاع کنند. آیا هیچ عاقلى به خود اجازه مى دهد که در مقابل دشمنان تا دندان مسلّح (که قصد داشتند پیامبراسلام(صلى الله علیه وآله)و مسلمانان را به قتل برسانند و زنان و بچّه هاى آنان را اسیر کنند و مدینه را ویران نمایند) ساکت بنشیند؟ آیا مقابله با آنها خشونت محسوب مى شود؟

در «جنگ حُنین» به پیامبر(صلى الله علیه وآله) خبر دادند که «قبیله هوازان» و برخى دیگر از مشرکان، قصد حمله بر مدینه، پایگاه اصلى مسلمانان، را دارند. پیامبر مسلمانان را براى دفاع از خود و آئینشان آماده کرد و جنگ حنین بدین شکل رخ داد.

در میان جنگ هاى صدر اسلام، شاید تصوّر شود «جنگ خیبر» جهاد ابتدایى بوده است; ولى مطالعه تاریخ نتیجه دیگرى در اختیار ما مى نهد، و روشن مى کند که آن هم دفاعى بوده است; زیرا پیامبر(صلى الله علیه وآله)قصد داشت با این جهاد پاسخ دندانشکنى به کارشکنیها و توطئه ها و شیطنتهاى آنها، که در بیشتر حوادث بطور مستقیم یا غیر مستقیم دخالت داشتند، بدهد; علاوه بر این که، خیبر کانون فساد و فتنه محسوب مى شد، و مسلمانان با حمله به آنجا قصد از بین بردن مرکز فتنه و فساد را داشتند. بنابراین، جنگ خیبر هم جهاد ابتدایى نبوده است.

همانگونه که «جنگ بدر» نیز چنین بود. در سال دوم هجرت، دو حادثه به نام جنگ بدر رخ داد، که یکى به «بدر صغرى» و دیگرى به «بدر کبرى» معروف شد، و آغاز آن توسّط دشمنان اسلام بود. به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)خبر رسید که عدّه اى از سران مشرکان مکّه به اطراف مدینه آمده و شتران و گوسفندان و سایر اموال مسلمانان را به تاراج برده، در حال فرار به سوى مکّه هستند. پیامبر(صلى الله علیه وآله) سربازان اسلام را به تعقیب آنها فرستاد. سربازان، دشمن را تا سرزمین بدر تعقیب کردند، ولى از دست یافتن به دشمن ناامید شدند. این حادثه بدون درگیرى پایان یافت، و به «بدر صغرى» مشهور شد. جنگ «بدر کبرى» که پس از چندى در همان سال رخ داد، در حقیقت پاسخى به همان تجاوز آشکار سران مکّه بود و جهاد دفاعى محسوب مى شد.

«فتح مکّه» یکى از لشکرکشى هاى مهمّ پیامبر اسلام بود; امّا اوّلا، این لشکرکشى براى متلاشى کردن کانون دشمنان اسلام و مشرکان بود، که تمام مشکلات و ناملایمات و جنگهاى مسلمانان را از آنجا هدایت مى کردند; و ثانیاً، در فتح مکّه جنگى رخ نداد، و هنگامى که مشرکان سپاه عظیم و لشکر بزرگ مسلمانان را مشاهده کرده، و خود را در محاصره مسلمانان دیدند، بدون جنگ و درگیرى تسلیم شدند.

خلاصه اینکه، طبق عقیده این گروه از محقّقان و اندیشمندان و مورّخان اسلامى، تمام جنگهاى صدر اسلام جهاد دفاعى بوده، و هیچ کدام جنبه جهاد ابتدایى نداشته است. آیاتى از قرآن مجید نیز اشاره بلکه دلالت بر مطلب فوق دارد; از جمله در آیه سیزدهم سوره توبه مى خوانیم:

(اَلا تُقاتِلُونَ قَوْمَاً نَکَثُوا اَیْمانَهُمْ وَ هَمُّوا بِاِخْراجِ الرَّسُولِ وَ هُمْ بَدَءُوکُمْ اَوَّلَ مَرَّة);

آیا شما با جمعیّتى که به عهد و پیمان خویش وفا نمى کنند، و عهد شکنى مى نمایند و تمام سعى و تلاش خویش را براى نابودى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و تبعید او به کار مى گیرند، و آغازگر جنگ علیه شما هستند، پیکار نمى کنید!

جمله (هُمْ بَدَءُوکُمْ اَوَّلَ مَرَّة) شاهد خوبى است بر این که جنگهاى صدر اسلام جنبه دفاعى داشته و جهاد ابتدایى نبوده است.

آیه چهارم سوره توبه از دیگر آیاتى است که مطلب فوق را تأیید مى کند; خداوند متعال پس از برائت و بیزارى از مشرکان و اعلان جنگ با آنها، گروهى را استثناء کرده و مى فرماید:

(اِلاَّ الَّذینَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِکینَ ثُمَّ لَمْ یَنْقُصُوکُمْ شَیْئاً وَ لَمْ یُظاهِروُا عَلَیْکُمْ اَحَداً فَاَتِمُّوا اِلَیْهِمْ عَهْدَهُمْ اِلى مُدَّتِهِمْ اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقینَ);

مگر کسانى از مشرکان که با آنها عهد بستید، و چیزى از آن را در حقّ شما فروگذار نکردند، و احدى را بر ضدّ شما تقویت ننمودند; پیمان آنها را تا پایان مدّتشان محترم بشمارید، زیرا خداوند پرهیزگاران را دوست دارد.

تعبیراتى که در این آیه شریفه به کار رفته نشان مى دهد که تا دشمنان اسلام پیمان شکنى نکنند، و با کسانى که با مسلمین مستقیماً در جنگ هستند همکارى نداشته باشند، و خلاصه احساس خطرى از ناحیه آنها نشود، مسلمانان با آنها وارد جنگ نمى شوند. و در یک جمله، مسلمانان شروع کننده و آغازگر جنگ نخواهند بود.

علاوه بر دو آیه فوق، آیه 61 سوره انفال، که شرح آن گذشت، نیز مؤیّد همین مطلب است. آیه مذکور به مسلمانان سفارش مى کند دستى که براى صلح به سوى آنان دراز مى شود را به گرمى بفشارند. مفهوم این آیه آن است که اسلام به اقوام و ملل و کشورهایى که تمایل به جنگ ندارند حمله نمى کند و آنها را مورد هجوم قرار نمى دهد.

خلاصه اینکه: طبق نظر برخى از محقّقان و اندیشمندان و مورّخان اسلامى، جنگهاى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)در صدر اسلام همگى جهاد دفاعى بوده و هیچ کدام جهاد ابتدایى به شمار نمى آید، و آیاتى از قرآن مجید نیز این مطلب را تأیید مى کند.