حسد آثار بسیار زیانبارى از نظر فردى و اجتماعى و مادّى و معنوى به بار مى آورد و کمتر صفتى از صفات رذیله است که این همه پیامدهاى سوء داشته باشد، مهمترین آنها آثار زیر است:
نخست اینکه حسود دائماً ناراحت است و همین امر سبب بیمارى جسمى و روانى او مى شود، هر اندازه دیگران صاحب موفّقیّت بیشتر و نعمت هاى فزون تر گردند او به همان اندازه ناراحت مى شود تا آنجا که گاه خواب و آرامش و استراحت را به کلّى از دست مى دهد و بیمار و رنجور و نحیف و ضعیف مى شود، در حالى که امکانات خوبى دارد و اگر این رذیله را از خود دور مى ساخت براى خودش زندگى آبرومند و مرفّهى داشت.
در احادیث فراوانى به این نکته اشاره شده و معصومین(علیهم السلام) نسبت به آن هشدار داده اند، از جمله در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «اَسْوَءُ النَّاسِ عَیْشاً الْحَسُود!; بدترین مردم از نظر(آرامش در) زندگى حسود است»!
همین معنى در حدیث دیگرى از آن حضرت(علیه السلام) به صورت فشرده ترى نقل شده که فرمود: «لاَ رَاحَةَ لِحَسُود; حسود راحتى ندارد»!
در تعبیر دیگرى از همان حضرت مى خوانیم: «اَلْحَسَدُ شَرُّ الاَْمْرَاض; حسد بدترین بیماریهاست»!
و در تعبیر دیگرى آمده است: «الْعَجَبُ لِغَفْلَةِ الْحُسَّادِ عَنْ سَلاَمَةِ الاَْجْسَادِ; تعجّب مى کنم چگونه حسودان براى سلامتى جسم خود ارزش قائل نیستند و از آن غافلند»!
این سخن را با حدیث دیگرى از آن حضرت به پایان مى بریم، هر چند احادیث در این زمینه بسیار است، فرمود: «الْحَسَدُ لاَیَجْلِبُ اِلاّ مَضَرَّةً وَ غَیْظاً، یُوهِنُ قَلْبَکَ، وَ یَمْرُضُ جِسْمَکَ; حسد جز زیان و خشم چیزى در وجود انسان ایجاد نمى کند، حسد سبب مى شود که قلب انسان ناتوان و جسم او بیمار گردد»!
دیگر اینکه زیانهاى معنوى حسد از زیانهاى مادّى و جسمانى آن به مراتب بیشتر است، زیرا حسد ریشه هاى ایمان را مى خورد و نابود مى کند و انسان را نسبت به عدل و حکمت الهى بدبین مى سازد، چرا که حسود در اعماق قلبش به بخشنده نعمت ها یعنى خداوند بزرگ معترض است!
در حدیث معروفى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «لاَتُحَاسِدُوا فَاِنَّ الْحَسَدَ یَأْکُلُ الاِْیمَانَ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ; نسبت به یکدیگر حسد نورزید، چرا که حسد ایمان را مى خورد همان گونه که آتش هیزم را مى خورد»!
همین معنى از بنیانگذار اسلام پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و از فرزند گرامیش امام باقر(علیه السلام)نیز نقل شده است.
در حدیث دیگرى که مرحوم کلینى در کافى آورده است از امام صادق(علیه السلام)مى خوانیم: «آفَةُ الدِّینِ الْحَسَدُ وَ الْعُجْبُ وَ الْفَخْرُ; آفت دین و ایمان، حسد و خودبرتربینى و فخرفروشى است»!
از همان امام بزرگوار(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «اِنَّ الْمُؤْمِنَ یَغْبِطُ وَ لاَیَحْسُدُ، وَ الْمُنَافِقُ یَحْسُدُ وَ لاَیَغْبِطُ!; مؤمن غبطه مى خورد(و تمنّاى نعمت هایى شبیه دیگران مى کند ولى) حسد نمىورزد، در حالى که منافق حسد مىورزد و غبطه نمى خورد»!
از این حدیث به خوبى استفاده مى شود که حسد با روح ایمان سازگار نیست و هماهنگ با نفاق است.
در بحث هاى گذشته نیز در حدیث قدسى خواندیم که خداوند به موسى بن عمران فرمود: «از حسد بپرهیز که حسود نسبت به نعمت هاى من خشمگین است و با قسمت من در میان بندگانم مخالف مى باشد»!
سوّمین اثر زیانبار دیگر حسد این است که حجاب ضخیمى در برابر معرفت و شناخت حقایق مى افکند، چرا که حسود نمى تواند نقطه هاى قوّت محسود را ببیند هر چند استاد و مربّى و بزرگ او باشد، بلکه دائماً چشم او در پى جستجو براى نقاط ضعف است و اى بسا به خاطر حسد، خوبى را بدى و نقاط قوّت را ضعف بپندارد و از آنها دورى کند. به همین دلیل از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «الْحَسَدُ حَبْسُ الرُّوحِ; حسد روح انسان را زندانى مى کند و از درک حقایق باز مى دارد».
چهارمین اثر زیانبار حسد این است که انسان دوستان خود را از دست مى دهد، زیرا هر کس داراى نعمتى است که احیاناً دیگرى ندارد و اگر انسان داراى صفت رذیله حسد باشد طبعاً نسبت به همه مردم حسد مىورزد و همین امر سبب مى شود که افراد از او دورى کنند و پیوندهاى محبّت میان او و دیگران گسسته شود.
شاهد این سخن کلام پربارى است که از امیرمؤمنان على(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «الْحَسُودُ لاَ خُلَّةَ لَهُ; حسود، دوستى ندارد».
پنجمین اثر سوء حسد آن است که انسان را از رسیدن به مقامات والا بازمى دارد به گونه اى که شخص حسود هرگز نمى تواند از مدیریّت بالایى در جامعه برخوردار شود چرا که حسد، دیگران را از گرد او پراکنده مى کند و کسى که داراى قوّه دافعه است هرگز به بزرگى نمى رسد.
شاهد این سخن گفتار دیگرى از على(علیه السلام) است که فرمود: «الْحَسُودُ لاَیَسُودُ; حسود هرگز به سیادت و بزرگى نمى رسد».
ششمین اثر بسیار منفى حسد آلوده شدن به انواع گناهان دیگر است، زیرا حسود براى رسیدن به مقصد خود یعنى زایل کردن نعمت از دیگران، به انواع گناهان مانند ظلم و غیبت و تهمت و دروغ و سعایت و غیر آن متوسّل مى شود و تمام نیروى خود را به کار مى گیرد تا محسود را به زمین زند لذا از هر وسیله نامشروعى براى وصول به این مقصد نامشروع کمک مى گیرد.
باز شاهد این سخن، کلام نورانى دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) است که فرمود: «الْحَسُودُ کَثِیرُ الحَسَرَاتِ، وَ مُتَضَاعَفُ السَیِّئَاتِ; حسود بسیار حسرت و اندوه دارد و گناهانش پیوسته افزوده مى شود»!
هفتمین بدبختى حسود این است که پیش از آنکه به «محسود» زیان برساند به خودش ضرر مى زند، چرا که قبل از هر چیز خودش را گرفتار ناراحتى روح و جسم و عذاب دنیا و عقبى مى سازد.
در احادیث اسلامى به این حقیقت اشاره شده، امام صادق(علیه السلام) در حدیثى مى فرماید: «الْحَاسِدُ مُضِرٌّ بِنَفْسِهِ قَبْلَ اَنْ یَضُرَّ بِالَْمحْسُودِ، کَاِبْلِیسِ اُورِثَ بِحَسَدِهِ بِنَفْسِهِ اللَّعْنَةُ، وَ لاِدَمَ(علیه السلام)الاِْجْتِبَاءُ وَ الْهُدَى...; حسود پیش از آنچه مى تواند به «محسود» ضرر برساند به خویشتن زیان مى رساند، مانند ابلیس که با حسدش لعنت براى خود آفرید و براى آدم برگزیدگى و هدایت».
* * *
1- تصنیف غررالحکم، صفحه 300 و 301; شرح غررالحکم، 2931.
2- بحار الانوار، جلد 70، صفحه 256.
3- شرح غررالحکم، 331.
4- بحارالانوار، جلد 70، صفحه 256.
5- بحارالانوار، جلد 70، صفحه 256.
6- تصنیف غررالحکم، صفحه 300; شرح غررالحکم، 10376.
7- اصول کافى، جلد 2، صفحه 307.
8- اصول کافى، جلد 2، صفحه 307.
9- شرح غررالحکم، حدیث 371.
10- شرح غررالحکم، 885.
11- غررالحکم، حدیث 1017.
12- تصنیف غررالحکم، صفحه 301; شرح غررالحکم، 1520.
13- بحارالانوار، جلد 70، صفحه 255.
