Quran ayələrində bəyan olunduğu kimi məadı (axirəti) rədd edənlər adətən üç məsələyə əsaslanırlar:

Bu nəhəng kainat, bütün sabit və hərəkətdə olan ulduzlar, həmçinin bu yer, bütün təbiəti və canlı varlıqları, bərəkət və nemətləri ilə sanki, yaradanın qüdrətinə canlı şahiddir.
Bütün bunları yaratmağa qadir olan bir varlıq insanı ölümündən sonra həyata qaytarmaqdan aciz ola bilməz. Bu eynilə sözügedən “Qüdrət qanunu”dur.

Yoxluq mənasında olan ölümün çöhrəsi insan üçün heç bir zaman xoşagələn olmamışdır. İnsan bütün vücudu ilə ondan qaçıb və qaçmaqdadır. Ölülərin cəsədini mumiyalamaqla saxlamaq üçün göstərilən səylər, Misir ehramları kimi “əbədi” məqbərələr inşa etmək, dirilik suyu, cavanlıq iksiri və ömrü uzadan hər şeyin arxasınca qaçmaq, insanın yaşamağa atəşli məhəbbətinə əyani sübutdur.

Bir çox ayələrdə məntiqi bəhs aparılır və misalla axirət dünyası başa salınır. Məsələn “Göydən xeyir-bərəkət dolu su endirdik. Onun vasitəsi ilə yamyaşıl bağlar və biçilməli dənlər bitirdik. Həmçinin, su vasitəsi ilə ölmüş torpağı diriltdik. Sizin də qəbirlərdən çıxmağınız belədir” ayəsi düşünən insanlara xitabdır. Qısa sözlə desək, Qurani-kərimin məad, onun sifətləri, müqəddimələri və nəticələri ilə əlaqədar yaratdığı təsvir və bu zəmində irəli sürdüyü aydın dəlillər o qədər canlı və qaneedicidir ki, oyaq vicdandan azacıq bəhrəsi olan hər bir insanı dərindən təsir altına sala bilər.  

 

Qurani-Kərimin bir çox ayələrində təbiət qanunları missal çəkilərək düşünən insanlara axirət dünyası başa salınır. Məsələn Quranda məad və axirətdən bəhs edilərkən ölü torpaqlar haqqında qeyd olunan “Dirinin ölüdən çıxarılması” məsələsinə dönə-dönə təkid olunur.

Kəhf surəsində əshabi-kəhfin yuxudan oyanan anlarından söz açılır. Bu yuxu ölümə bənzər bir yuxu idi. Onların yuxudan oyanması da eynilə axirət oyanışı kimi oldu. Ona görə də, Qurani-kərim “Kəhf” surəsinin 19 və 20-ci ayələrində buyurur: “Biz onları belə ayağa qaldırdıq (oyatdıq). Əshabi-Kəhfin yuxu macərası isə, cismani məadın tərəfdarları üçün qətiyyətli bir dəlil idi. Ona görə də, Quran sonrakı ayədə buyurur: “Beləcə (onları yatırdığımız kimi yenidən ağır yuxudan oyatdıq və) camaatı onların halından xəbərdar etdik ki, Allahın vədinin haqq olmasını bilsinlər və dünyanın sonunda Qiyamətin qopacağı haqdır.”

 

İnsanın yarıdılışının hədəfi yəni təkamülün gerçəkləşməsi üçün dünyadan sonra digər bir dünya olmalı, insanın təkamülü orada davam etməli, bu əkinin məhsulu orada yığılmalı və hətta digər dünyada da bu hərəkət davam etməlidir ki, əsas hədəf təmin olunsun.

 

“Vaqiə” surəsinin 68-69-cu ayəsində bu suala cavab verilir: “Heç içdiyiniz su haqqında fikirləşmişsinizmi? Onu buluddan siz nazil etdiniz, yoxsa Bizik nazil edən?” Başa düşmək olar ki, Günəş bir il ərzində fəaliyyətini saxlasa, küləklər hərəkətdən dayansa, atmosferin yuxarı təbəqələri buxarı özündə saxlasa və bitkilər su üzü görməzsə, insanlar susuzluqdan həlak olar, heyvanlar tələf olub gedər, bağlar və əkin sahələri quruyar. Bunun özü də, bir növ ölülərin dirildilməsidir. Ölü torpaqların dirildilməsi və onlara can verilməsi, həm Allahın əzəməti və yeganəliyinə, həm də Qiyamət gününün haqq olmasına əyani bir sübutdur.

 

Nütfə rüşeym dövründə çox mürəkkəb bir yolu ötüb-keçərək axırda uşaq formasında dünyaya gəlir. Bunların hamısı Allahın davamlı xaliqiyyətinin sayəsində baş verir. Bu xilqətdə insanın sadə təsviri yalnız bir anlıq zaman fasiləsində sona çatır ki, o da nütfənin bətnə töküldüyü andır!
Görəsən, bunun özü məad məsələsinə − uca və qadir Allahın ölüləri diriltməyə qadir olmasına əyani bir sübut deyildirmi?

Allah Quranda insanların bu dünya həyatlarında həmişə rast gəldikləri və daim öz gözləri ilə gördükləri, amma əhəmiyyət vermədikləri axirət səhnələrini onlara izah etmək istəyir. Bu yolla onlara başa salmaq istəyir ki, ölümdən sonrakı həyat məsələsi qeyri-mümkün bir məsələ deyil, əksinə onlar daim ona bənzər hadisələri gündəlik həyatlarında da öz gözləri ilə müşahidə edirlər.