Quran ayəsindən və hədislərdən məlum olur ki, bu barədə məlumat Allahın pak zatına məxsusdur. Hətta peyğəmbər belə onun vaxtından xəbər verə bilməz. Allah bunun kamil bir imtahan olması üçün bəndələrdən gizli qalmasını istəmişdir. Çünki, insanlar Qiyamətin nə qədər yaxın və ya uzaq olduğunu bilsələr, hər halda imtahanın təsiri azalacaq.
Qurani-Kərimin bir çox ayələrində pərhizkar insanların axirətdəki həyatı təsvirə çəkilir. Bəzi ayələrdə pərhizkarların daxil olacaqları əbədi cənnət bağlarından, orada ağacların altından axan çaylardan və orada onların istədikləri hər bir şeyin olmasından söhbət açılır. Digər ayədə bundan daha dolğun təsvirə rast gəlirik: “Orada ürəklərin istədiyi və gözlərin ləzzət aldığı (hər) şey hazırdır.“
Quran ayələrindən və çoxsaylı hədislərdən aydın olur ki, qiyamət günü şəfaət edənlər müxtəlif olacaqlar. Hədislərdə bu məsələyə geniş yer verilib. Sayca az olmayan bu hədislərə nəzər saldıqda şəfaətçilər arasında Məhəmməd peyğəmbəri (s), digər peyğəmbərləri, mələkləri, imamları və onların həqiqi davamçılarını, şəhidləri, alimləri, Quranı və ibadətləri onların arasında görə bilərik.
İki dünya arasında həm keyfiyyət və həm də kəmiyyət baxımından böyük fərqlər olmasına dair əlimizdə çoxlu dəlillər vardır. Aydın şəkildə bəzi ayə və hədislərdə orada gözlərin görmədiyi, qulaqların eşitmədiyi, hətta insanın zehnindən belə keçməyən nemətlərin olacağından xəbər verilir.
Qiyamət günü məbudlar onlara ibadət edənlərin ibadətlərini inkar edəcək, onlara nifrətlərini göstərəcək və əleyhdarları olacaqlar. İmam Sadiqdən (ə) nəql olunan bir hədisdə bu məsələyə belə aydınlıq gətirilir: “İbadət (yalnız) rüku və səcdələrdən ibarət deyil. İbadətin həqiqəti bir şeyə itaət etməkdir. Hər kəs Allahın günah buyurduğu işlərdə məxluqa itaət edərsə, həqiqətdə ona pərəstiş etmişdir.”
Aydındır ki, iki dünya arasında böyük fərqlər vardır. Belə ki, bu dünyada qiyamət haqqında bildiklərimiz uzaqdan görünən ilğım kimidir. Lakin Quran ayələrindən başa düşmək olur ki, o dünyada mükafat və cəzaların həm maddi, həm də mənəvi cəhətləri olacaq. Quranda adı çəkilən maddi nemətlərin içində “altından çaylar axan cənnətlər”, “pak zövcələr” və bu kimi nemətləri misal gətirmək olar. Mənəvi nemətə də “Allahın razılığı bütün bu nemətlərdən üstün və dəyərlidir” cümləsində işarə olunur.
Ayələrə görə o gün nəinki, iman gətirmək mənasızdır, eləcə də iman gətirib saleh əməllər görməyən şəxslərin, həmin gün saleh əməllər görməsi də faydasızdır. Çünki oraya hakim vəziyyətin təsiri altında hamı qeyri-ixtiyari olaraq günah işlərdən çəkinir, məcburi olaraq saleh işlərə üz gətirir.
“Əməllərin göstərilməsi” ayələri üçün müxtəlif təfsirlər var. Onların zahiri mənası Qiyamət günü yaxşı və pis əməllərin təcəssümü və əməlin özünü görmək məsələsinə yeni bir təkiddir. Hətta əgər zərrə qədər yaxşı və ya pis əməl olsa, sahibinin qarşısında maddi formada təzahür edəcək və sahibi onu görəcəkdir.
Bəşərin dünyadakı əməllərinin bir sıra qaçılmaz və ayrılmaz təsirləri vardır. Cəza və mükafatlar bizim əməllərimizin yaratdığı nəticə, rəftarlarımızdan doğan bilavasitə təsirlərdir. Bu üzdən gileylənib etiraz etməyə heç bir haqqımız yoxdur. İkincisi, Qiyamət gününün mükafat və cəzaları səmavi qanunların icrasını gerçəkləşdirir. Allah-Taala öz qəti və dəyişməz vədləri ilə bəndələrini yaxşı və xeyirxah işlərə dəvət edir, onları pis işlərdən çəkindirir. Burada pozuntu və ləğv ehtimalı olarsa, öz tərbiyəvi təsirini tamamilə itirər.
Qiyaməti təkzib edənlər üçün hazırlanmış od Quran ayələrdə belə öz əksini tapıb:
1. Ayədə onların cəhənnəm odunu uzaqdan görəcəkləri qeyd edilmir. Əksinə atəşin onları uzaqdan görəcəyi qeyd olunur. Sanki odun gözü, qulağı var, gözləri yoldadır və günahkarın gəlişini gözləyir.
2. Həyəcana gəlmək üçün onların oda yaxınlaşmasına ehtiyac yoxdur. Od uzaq məsafədən – bəzi hədislərdə deyildiyi kimi bir illik məsafədən nərə çəkər.
3. Bu yandıran oda “təğəyyüz” (qəzəb) də deyilir. Bu söz insanın qəzəblə nərə və fəryad çəkdiyi halına deyilir.
4. Ayədə cəhənnəm atəşinin “zəfiri” olmasından söz açılır. “Zəfir” insanın nəfəsini dərindən köksünə çəkdiyi və qabırğalarının yuxarı qalxdığı hala bənzəyir.
قال رسول الله(صلى الله عليه وآله):
مَنْ حجَّ أوِ اعْتَمَرَ فَلَمْ يَرْفَثْ وَلَمْ يَفسُقْ يَرْجِع کَهَيئَةِ يَوْم وَلَدَتْهُ اُمُّهُ.
کسى که حج يا عمره انجام دهد و در آن گناه و فسقى مرتکب نگردد، برمى گردد، همانند روزى که از مادر متولد شده است.
سنن دارقطنى: 2 / 284