خداوند متعال قبل از بیان داستان اصحاب اخدود سه بار به این شرح سوگند یاد کرده است. توجّه فرمایید: سوگند به آسمان، سوگند به روز موعود و سوگند به شاهد و مشهود.
سؤال: مگر مردم حرف خداوند را باور ندارند که براى بیان سرگذشت اصحاب اخدود سه بار سوگند یاد کرده است؟
جواب: هر چند مردم مفاهیم و مضامین آیات و آن سخنان خداوند را قبول دارند، ولى خداوند به دو علّت در برخى موارد سوگند یاد کرده است:
1. براى تأکید مطلبى که قصد بیان آن را دارد. مثلاً در سوره شمس یازده بار قسم یاد شده تا اهمیّت فوق العاده خودسازى و جهاد با نفس روشن شود. در این جا هم سه بار سوگند یاد کرده، تا اهمیّت داستان یاران گودال هاى آتشین براى مخاطب روشن گردد.
2. براى این که فکر مردم را متوجّه امور مهمّى که به آن سوگند مى خورد کند «خورشید»، «ماه»، «ستارگان»، «شب و روز»، «جان پیامبر» و حتّى «میوه هایى» که به آن سوگند یاد شده امور مهمّى هستند که باید ذهن و فکر مردم متوجّه آنها گشته و درباره آنها بیندیشند و لذا خداوند به آنها قسم خورده است.(1)
اینک به شرح و تفسیر سوگندهاى سه گانه توجّه فرمایید:
1. «(وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ); سوگند به آسمان که داراى برج هاى بسیار است».(2)
«بروج» جمع «برج» است و براى برج دو تفسیر ذکر شده است:
الف) برخى معتقدند برج به معناى ستاره است: «قسم به آسمان پر از ستاره»; جهان هستى بسیار گسترده و پهناور است; ما و کره خاکى ما قطعه کوچکى از این اقیانوس پهناور هستیم که اگر به عظمت خیره کننده جهان هستى از یک سو، و کوچکى و ناتوانى خود از سوى دیگر فکر کنیم هرگز مغرور و ناسپاس نخواهیم شد. یک جنگل بسیار بزرگ را در نظر بگیرید که هزاران هزاران درخت دارد و هر درختى هزاران برگ. کره زمین ما همچون یک برگ از یکى از شاخه هاى یکى از درختان آن جنگل پهناور است. خلاصه این که برج به عقیده برخى از مفسّران به معناى ستاره است وخداوند در این آیه به آسمان پرستاره سوگند یاد کرده است.
ب) برخى دیگر از مفسّران معتقدند: برج در این آیه شریفه به معناى صورت فلکى که جمع آن بروج به معناى صورت هاى فلکى است. توضیح این که ستارگان ثوابت که دور هم جمع مى شوند، اشکال و صورت هاى مختلفى تشکیل مى دهند. گاه به صورت شیر هستند، لذا هنگامى که خورشید مقابل این ستارگان قرار مى گیرد مى گویند خورشید در مقابل برج اسد است. و گاه به شکل خوشه گندمند، لذا هنگامى که خورشید مقابل این دسته از ستارگان قرار گیرد گفته مى شود خورشید در مقابل برج سنبله است. و گاه به شکل ماهى هستند، بدین جهت زمانى که خورشید مقابل آنها قرار مى گیرد مى گویند خورشید در برج حوت است. این اجرام آسمانى دوازده عدد هستند و دوازده برج را تشکیل مى دهند. خلاصه این که طبق تفسیر، خداوند به آسمان و برجهاى دوازده گانه آن، که همان صورت هاى فلکى هستند، قسم خورده است.
2. «(وَالْیَوْمِ الْمَوْعُودِ); و سوگند به آن روز موعود».(3) دومین قسم، سوگند به روز قیامت است. روزى که به حساب همه رسیدگى خواهد شد. روزى که نامه اعمال مردم به آنها تحویل داده مى شود. روزى که نیکوکاران با دریافت کارنامه قبولى خود به آن مباهات کرده، و آن را به همگان نشان مى دهند، و بدکاران شرمنده و غمگین گشته، و آن را از دیگر پنهان کرده، و آرزو مى کنند که اى کاش نامه اعمالشان به آنها داده نمى شد.
3. «(وَشَاهِد وَمَشْهُود); و سوگند به شاهد و مشهود )= پیامبر و اعمال امّت(».(4)
آن گونه که در تفسیر المیزان(5) آمده مفسّران حدود سى تفسیر براى «شاهد» و «مشهود» ذکر کرده اند، که به دو مورد آن ـ که مهمتر است ـ اشاره مى کنیم:
الف) شاهد به معناى گواهان اعمال; دست، پا، زبان، چشم، گوش، پوست بدن، فرشتگان کاتب اعمال، زمینى که بر روى آن اطاعت و معصیت خدا مى شود، و حتّى زمانى که در آن گناه و ثواب صورت مى گیرد، همگى شاهد و گواهان اعمال ما هستند. و «مشهود»، اعمال انسان هاست.
ب) شاهد پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) است. همان گونه که خداوند متعال خطاب به پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود: «(یَا أَیُّهَا النَّبِىُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِداً وَمُبَشِّراً وَنَذِیراً); اى پیامبر! ما تو را گواه فرستادیم و بشارت دهنده و بیم کننده».(6)
بنابراین یکى از القاب پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) «شاهد» است. و منظور از مشهود اعمال ماست. یعنى پیامبر(صلى الله علیه وآله) گواه اعمال ما در روز قیامت است.
قرآن مى فرماید: «از هر امّتى در روز قیامت گواهى مى آوریم و پیامبر اسلام گواه گواهان است».(7)

(1). خداوند توفیق عنایت فرمود که تمام قسم هاى قرآن را، که نزدیک به 50 قسم است در کتاب مستقلى به نام «سوگندهاى پربار قرآن» مورد بحث قرار دهیم.
(2). سوره بروج، آیه 1 .
(3). سوره بروج، آیه 2 .
(4). سوره بروج، آیه 3 .
(5). تفسیر المیزان، ج 20، ص 250.
(6). سوره احزاب، آیه 45.
(7). سوره بقره، آیه 143.