مطابق آنچه که مرحوم کلینى(رحمه الله) در کافى آورده، حضرت على(علیه السلام) هر روز صبح اوّل وقت به بازار مى آمد و بر کار مغازه داران و دادوستد تجّار نظارت مى کرد و از مفاسد اقتصادى پیشگیرى مى کرد. آن حضرت تازیانه اى نیز در دست داشت تا افراد سرکش بترسند، و سرکشى و تمرّد نکنند. آن حضرت در ابتداى بازار مى ایستاد و در ضمن جملاتى کوتاه کسبه بازار را نصیحت نموده، آنها را به وظایفشان آشنا مى کرد. بازاریان با شنیدن صداى مولى دست از کار کشیده و به سخنان آن حضرت گوش جان مى سپردند: «یا معشر التّجار اتّقوا اللّه!; اى تجّار و اى کسبه! تقواى الهى پیشه کنید» سپس در ضمن جملاتى کوتاه و شفّاف امّا عمیق و پرمعنا ده سفارش به آنها مى کرد:
1. «قدّموا الإستخارة; اى اهل بازار! خیر را از خداوند متعال مسئلت کنید» مغازه و کارخانه و شرکت و زمین کشاورزى و ماشین و اداره و مانند آن، ابزار و وسیله است. خیر را از مسبّب الاسباب و وسیله ساز طلب نمایید.
2. «و تبرّکوا بالسّهولة; سخت گیرى نکنید و آسان بگیرید، با مردم کنار بیایید چرا که برکت در سهولت و ترک سخت گیرى است».
3. «و اقتربوا من المبتاعین; به مشتریان نزدیک شوید. سخنانى از قبیل «قیمتهاى ما مقطوع است» و «یک کلام» و مانند اینها که باعث دورى مشتریان مى شود نگویید.
4. و تزیّفوا بالحلم; صبر و حوصله داشته باشید». اگر مشترى جنس مغازه شما را نپسندید و خرید نکرد عصبانى نشوید و بد و بیراه نگویید.
5. «و تناهوا عن الیمین; از قسم خوردن به هنگام معامله خوددارى کنید». خداوند بزرگ تر از آن است که او را وسیله رسیدن به منافع مادّى قرار دهید.
6. «و جانبوا الکذب; و از دروغ گفتن بپرهیزید». متأسفانه دروغ ابزار کار بعضى از کسبه و تجّار است تا آن جا که کاسبى کردن را بدون دروغ امکان پذیر نمى دانند. باید توجّه داشته باشیم که دروغ گفتن گاه زبانى است و گاه عملى. اجناس داخلى را برچسب خارجى زدن و فروختن آن به عنوان جنس خارجى نوعى دروغ است. غش در معامله نیز خود دروغ محسوب مى شود.
7. «و تجافوا عن الظّلم; ظلم و ستم نکنید». به سود عادلانه قانع باشید. زیرا سود غیر عادلانه هرچند زیاد باشد، ولى برکت ندارد، صرف دارو و دکتر مى شود.
8 . «و انصفوا المظلومین; نسبت به افراد مظلوم انصاف داشته باشید». رعایت حال افراد مظلوم و کم درآمد را بکنید، تا خداوند نیز رعایت حال شما را بکند.
9. «و لا تقربوا الرّبا; نزدیک ربا نشوید» نه تنها آلوده ربا خوارى نشوید بلکه نزدیک آن هم نروید.
10. «و أوفوا الکیل و المیزان; کم فروشى نکنید».(1) به گونه اى نباشد که داراى دو وزنه باشید. براى خرید کالا از وزنه کامل و براى فروش آن از وزنه ناقص استفاده کنید.
آرى! این است روش اسلام و دستور اسلام براى تجارت و کسب درآمد از راه حلال، که از زبان مولى الموحدین، امیرالمؤمنین(علیه السلام) نقل شده است.
حضرت شعیب(علیه السلام) در ادامه موعظه ها و نصیحت ها، خطاب به قومش مى گوید: «(وَلاَ تَعْثَوْا فِى الاَْرْضِ مُفْسِدِینَ); و در زمین به فساد نکوشید».(2)
بت پرستى و کم فروشى دو گناهى است که سبب فساد منطقه اى که این دو گناه در آن رخ داده مى شود، چرا که به دنبال فساد اقتصادى، مفاسد فرهنگى، خانوادگى و سیاسى خواهد بود. و آلوده شدن این سه بعد مهمّ جامعه به فساد، سبب سرایت فساد به کلّ جامعه خواهد شد.
بت پرستى نیز همین اثر را دارد، چراکه بت پرستى خرافه است، و آدم خرافه پرست گرفتار انواع انحرافات اخلاقى و سیاسى و اجتماعى و خانوادگى مى شود. خرافه گرایى منشأ نزاع ها، اختلاف ها و کشمکش هاست. تصوّر کنید اگر در جامعه اى به جاى خداى واحد، هر قبیله اى بتى را مورد پرستش قرار دهد و هر کدام به بت خود تفاخر کند و آن را برتر و بهتر از بت سایر قبایل بشمرد، چه روى خواهد داد؟ این جاست که گفتگوها، نزاع ها و اختلاف ها آغاز مى شود و عوارضى چون قطع رابطه، ایجاد کینه، قتل و غارت و... در پى خواهد داشت. بنابراین، شک نکنید که بت پرستى و مفاسد اقتصادى عامل فساد گسترده است.
دنیاى امروز که مبتلا به انواع آلودگى هاى اجتماعى، سیاسى، خانوادگى و اخلاقى است، به این خاطر است که گرفتار همین دو مشکل است. مفاسد اقتصادى در جهان معاصر ما بیداد مى کند. دنیا پرستان عموماً و غربى ها خصوصاً، براى رسیدن به دلار و یورو دست به هر کارى مى زنند، به عنوان نمونه از زمان ورود آمریکایى ها به افغانستان کشت تریاک چندین برابر شده. چون موادّ مخدر درآمد دارد و دلارهاى بیشترى نصیب آنها مى کند. به علاوه جوانان را معتاد، بى حال و بى غیرت مى کند تا دیگر نتوانند مقابل آنها قد علم کنند. آنها براى رسیدن به منافع مادّى خود هیچ محدودیّت و ممنوعیّتى قائل نیستند، و پایبندِ هیچ خط قرمزى نمى باشند. حتّى اگر آن کار ایجاد مراکز فساد، و کارهاى منافى عفّت، و قاچاق انسان و برده دارى نوین باشد.
لذا شعیب پیامبر(علیه السلام) قومش را از بت پرستى و مفاسد اقتصادى برحذر داشت و خیر و صلاح آنها را در پرستش خداى یگانه و کسب درآمد از راه حلال دانست. در ضمن از آیات فوق این حقیقت استفاده مى شود که پس از مسأله اعتقاد به توحید و ایدئولوژى صحیح، اقتصاد سالم از اهمیّت ویژه اى
برخوردار است. و به هم ریختگى نظام اقتصادى سرچشمه فساد وسیع در جامعه خواهد بود.
«(بَقِیَّةُ اللهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنتُمْ مُؤْمِنِینَ); آنچه (از سرمایه هاى حلال،) خداوند براى شما باقى گذارده برایتان بهتر است اگر ایمان داشته باشید».(3) درآمد کم حلال از درآمد زیاد نامشروع بهتر و بابرکت تر است. تعبیر به (بقیة اللّه) در مورد «درآمد کم حلال» یا به خاطر آن است که سود حلال اندک، چون به فرمان خداست «بقیة الله» است. یا این که تحصیل حلال باعث دوام نعمت الهى و بقاى برکات مى شود، و یا این که اشاره به پاداش و ثواب هاى معنوى است که تا ابد باقى مى ماند هرچند دنیا و تمام آنچه در آن است فانى شود.
آیه 46 سوره کهف نیز اشاره به همین مطلب دارد، مى فرماید: «(وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَوَاباً وَخَیْرٌ أَمَلا); باقیات صالحات (آثار ماندگار شایسته) ثوابش نزد پرودگارت بهتر و امید بخش تر است».
 

(1). فروع کافى، ج 5، کتاب المعیشة، ص 151، ح 3 .
(2). سوره هود، آیه 85 .
(3). سوره هود، آیه 86 .