مقاله روزنامه اطلاعات و آغاز حرکت جدید انقلابیون
در 17 دی 1356 همزمان با سالروز کشف حجاب، حکومت پهلوی مقاله‌ای با عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» با امضای احمد رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات چاپ کرد. این مقاله به خاطر لحن توهین‌آمیز و تندی که نسبت به امام خمینی داشت، مردم، به‌خصوص روحانیان، را به شدت عصبانی کرد. یکی از دلایل انتشار این مقاله این بود که در آبان و آذر 1356 به مناسبت درگذشت مشکوک فرزند امام خمینی، آیت‌الله سیدمصطفی خمینی ـ که گروهی رژیم پهلوی را مسئول آن می‌دانستند – در شهرهای مختلف مراسمی برپا شده بود و این مراسم باعث شد پس از سالها مردم نام سرسخت‌ترین مخالف حکومت شاهنشاهی ،یعنی امام خمینی، را دوباره بشنوند و ساواک به این موضوع حساس بود. از سوی دیگر عباسعلی خلعتبری، وزیر امور خارجه وقت ایران، از سفارت ایران در عراق گزارشی دریافت کرده بود که آیت‌الله خمینی در یکی از تازه‌ترین فتواهایش، سلطنت را غیر شرعی دانسته است. گزارش این موضوع به شاه خشم او را برانگیخت.
خبر انتشار این مقاله به سرعت در سراسر کشور پخش شد. روزنامه اطلاعات كه عصرها منتشر مي‌شد، طبق معمول، ديرهنگام به قم رسيد. صبح روز بعد در هيجدهم دي‌ماه1356، طلاب حوزه علميه قم، بريده اين مقاله را كپي و دست به دست کردند. با توزيع رونوشت اين مقاله، لحظه به لحظه برشمار معترضان افزوده شد. آگاهي از چنين اقدام موهني تعطيلي حوزه علميه و بازار را به همراه داشت. صبح روز 18 دی 1356 گروهي از طلاب و روحانيون پس از اجتماع در مدرسه خان، به منزل آيت‌الله گلپايگاني رفتند. مراجع تقليد در اين روز سنگ صبور طلاب شده و منزل ايشان نيز پناهگاه طلاب شده بود. دسته دسته از روحانيون و اهالي قم از صبح تا غروب آفتاب در منازل آيات عظام گلپايگاني، شريعتمداري، مرعشي نجفي و... حضور يافتند و به سخنراني ‌آنان گوش فرا دادند.
شب پس از نماز مغرب و عشا در مسجد اعظم قم شعارهايي عليه حكومت سر داده شد. مردم پس از خروج از مسجد با ماموريني مواجه شدند كه آماده مقابله با آنها بودند. تظاهركنندگان شعار مي‌دادند: «درود بر خميني ـ مرگ بر اين حكومت يزيدي.» آنها هنگام رويارويي با نيروهاي انتظامي فرياد «مزدور، برو گمشو» سر دادند و تعدادي از نسخه‌هاي روزنامه اطلاعات را به آتش كشيدند. تظاهرات و اعتراض‌هاي روز هيجدهم دي‌ماه به‌آرامي و بدون درگیری خاتمه يافت. اما تداوم آن در روز بعد با شليك مستقيم گلوله به سوي مردم مواجه شد.
ابراز انزجار مراجع تقليد از توهين روزنامه اطلاعات مهر تاييدي بود بر آغاز خروشي كه آرامش دربار را ربود. اجتماع مردم در منزل علما در نوزدهم دي‌ماه 1356 نيز ادامه يافت. روحانيونی چون آیات جوادي آملي،‌ علامه طباطبايي و وحيد خراساني صبح نوزدهم دی 1356 ميزبان مردمي بودند كه در اعتراض به اين مقاله به پا خاسته بودند. سخنراني‌هاي تند روحانيون در اين اجتماعات نيز خود عاملي براي گسترش اعتراضات بود. عصر روز نوزدهم دي‌ماه 1356 راهپيمايي و تظاهرات مردمي در قم با مقابله و سركوب پليس مواجه شد. گروه زيادي از اهالي قم پس از خروج از منزل آيت‌الله نوري همداني، به سمت چهارراه بيمارستان به حركت درآمده بودند. مخبرين ساواك شمار تظاهركنندگان را، بيش از ده‌هزار نفر گزارش كردند. تظاهرکنندگان كه بدون سر دادن شعار، خشم خود را فرو خورده و سكوت را بهترين وسيله اعلام اعتراض خود برگزيده بودند، در چهارراه بيمارستان مورد ضرب و شتم نيروهاي انتظامي قرار گرفتند. يك دستگاه ماشين آب‌پاش نيز آماده مقابله با مردم بود. در اين ميان پليس اعلام كرد: «سد معبر جرم است؛ از پياده‌روها برويد.» برخي از مامورين امنيتي كه در ميان مردم حضور يافته بودند، در اقدامي هماهنگ شده، شيشه يك بانك را شكستند تا بهانه‌اي به دست پليس داده باشند؛ و اينجا بود كه فضاي رعب و اختناق، به سركوب و ضرب و شتم تبديل شد. با ‌آغاز درگيري و شليك گلوله، مردم به كوچه‌هاي اطراف گريختند و پراكنده شدند، اما ميدان را خالي نكردند. همچنان سنگ و چوب بود كه به سوي نيروهاي پليس پرتاب مي‌شد. ساختمان حزب رستاخيز در قم يكي از مكان‌هايي بود كه مورد حمله تظاهركنندگان قرار گرفت. با تيراندازي مستقيم پليس به مردم، چند نفر به شهادت رسيدند. درگيري در چهارراه بيمارستان تا غروب آن روز طول كشيد، اما دامنه آن تا ميدان آستانه و گذرخان همچنان ادامه داشت. اهالي قم همراه با طلاب شعار مي‌دادند: «از جان خود گذشتيم ـ با خون خود نوشتيم ـ يا مرگ يا خميني». اين جنگ و گريز تا گذشت ساعاتي از شب همچنان برقرار بود. شهر به حال حكومت نظامي درآمد و همه جا نيروهاي شهرباني به چشم مي‌خورد. بيشتر مجروحان اين حادثه به بيمارستان آيت‌الله گلپايگاني انتقال داده شدند. روز بعد در حالي‌كه بسياري از مردم براي اهداي خون به مجروحان جلوي اين بيمارستان صف كشيده بودند، هدف هجوم ماموران قرار گرفتند. ساواك قصد اخراج مجروحان از بيمارستان را داشت.