در اینجا بخشى از کلمات لغویّین را که ناظر به معناى فقهى آن نیز است از نظر خوانندگان محترم مى گذرانیم و جالب این است که در گفتار آنها سخنى از ستون در میان نیست بلکه سخن از محلّ اجتماع سنگریزه هاست.
1- (فیّومى متوفّاى 770 قمرى) در «مصباح المنیر» مى نویسد:
«کلّ شیء جمعته فقد جمّرته، و منه الجمرة و هی مجتمع الحصى بمنى، فکلّ کومة من الحصى جمرة و الجمع جمرات».
«هر چیزى که آن را جمع کنى، نام جمره دارد و جمره معروف، همان محلّ جمع سنگریزه ها در منى است و هر توده اى از سنگریزه «جمره» نامیده مى شود و جمع آن جمرات است».
تعبیر به «کومه» یعنى توده سنگریزه اشاره به همان محلّ اجتماع سنگریزه هاست این تعبیر به خاطر شریفتان باشد که براى توضیح بعضى از عبارات مفید است.
2- مرحوم طریحى (متوفّاى 1087 قمرى) در «مجمع البحرین» مى نویسد:
«و الجمرات مجتمع الحصى بمنى، فکلّ کومة من الحصى جمرة و الجمع جمرات و جمرات منى ثلاث».
«جمرات محلّ اجتماع سنگریزه ها در منى است. هر توده اى از سنگریزه، جمره اى است و جمع آن جمرات است و جمرات منى سه عدد است».
در اینجا نیز جمرات به محلّ اجتماع سنگریزه ها تفسیر شده است.
3- ابن منظور (متوفّاى 711 قمرى) در «لسان العرب» مى نویسد:
«و الجمرة اجتماع القبیلة الواحدة... و من هذا قیل لمواضع الجمار الّتی ترمى بمنى جمرات، لأنّ کلّ مجمع حصى منها جمرة، و هی ثلاث جمرات».
«جمره به معناى اجتماع یک قبیله است و به همین جهت به محلّ اجتماع سنگهایى که در منى پرتاب مى شود، جمرات گفته شده، چون هر توده سنگریزه اى از آن، جمره اى است و آنها سه عدد هستند».
4- ابن اثیر (متوفّاى 606 قمرى) در «النهایة» مى نویسد:
«الجمار هی الأحجار الصغار و منه سمّیت جمار الحجّ للحصى التی یرمى بها و امّا موضع الجمار بمنى فسمّی جمرة لأنّها ترمى بالجمار و قیل لأنّها مجمع الحصى، الّتی یرمى بها».
«جمار سنگهاى کوچک است و به همین جهت به سنگریزه هایى که در رمى در حج استفاده مى شود «جمار» گفته اند و امّا محلّ سنگریزه ها را در منى به این جهت «جمره» مى گویند که سنگریزه (جمار) بر آن مى اندازند. بعضى گفته اند به خاطر آن است که محلّ جمع شدن سنگریزه هاست».
تعبیر به موضع الجمار یعنى محلّ سنگریزه ها به روشنى بر زمین تطبیق مى کند و سخنى از ستون در میان نیست.
5- زبیدى (متوفّاى 1205 قمرى) در «تاج العروس فی شرح القاموس» مى نویسد:
«و جمار المناسک و جمراتها الحصیات الّتی یرمى بها فی مکّة... و موضع الجمار بمنى سمّی جمرة لأنّها ترمى بالجمار، و قیل لأنّها مجمع الحصى»:
«جمار مناسک و جمرات سنگهایى است که در مکّه رمى مى شود... و محلّ سنگریزه ها در منى را جمره گفته اند، چون با «جمار» (سنگریزه) رمى مى شود و بعضى گفته اند: به خاطر این است که محلّ جمع سنگریزه هاست».
باز در اینجا تعبیر به موضع الجمار یا محلّ اجتماع سنگریزه ها شده است که شاهد مدّعا است.
6- در «معجم الفاظ فقه جعفرى» چنین آمده است:
«الجمرة: الحصاة الصغیرة ، کومة من الحصى ، مجتمع الحصى».
«جمره به معنى سنگ کوچک، تپّه اى از ریگها و محلّ اجتماع سنگریزه هاست».
7- در «قاموس فقهى» نیز آمده است:
«الجمار: الحجارة الصغیرة الجمرة : واحدة الجمر : و هی القطعة الملتهبة من النار و الحصاة الصغیرة و واحدة الجمرات التی ترمى فی منى، و هی ثلاث ... و هی مجتمع الحصى فی منى».
«جمار به معنى سنگریزه هاست، «جمره» مفرد «جمر» به معنى قطعه سوزان آتش و سنگهاى کوچک است و همچنین مفرد جمراتى است که در منى رمى مى شود و آن سه عدد است ... و آن به معنى محلّ اجتماع سنگریزه هاست».
8- در «دائرة المعارف اسلامى» مى خوانیم:
«الجمرة فى الاصل الحصاة و هى تطلق خاصة على اکوام الحجارة فى وادى منى التى تتجمع من الجمار، یرمى بها الحجیج فى عودتهم من الوقوف بعرفة».
«جمره در اصل به معنى سنگریزه است و آن به خصوص، بر تپّه هاى سنگ در وادى منى اطلاق مى شود که از سنگریزه هایى که حجاج در بازگشت از منى به سوى آن پرتاب مى کنند تشکیل یافته است».
—–
از مجموع کلمات فوق و تعبیرات گروه دیگرى از ارباب لغت، استفاده مى شود که «جمرات» را از این جهت جمرات گفته اند که محلّ اجتماع سنگریزه ها بوده است و یا از این جهت که «جمار» (سنگریزه) در آنجا انباشته مى شده، و همان گونه که مى بینیم آنها جمره را به معناى «ستون» نگرفته اند، بلکه به معناى «زمینى که سنگریزه ها در آن جمع مى شود» گرفته اند به تعبیر دیگر آنرا «مجتمع الحصى» مى دانند.
این سخنان علاوه بر این که نشان مى دهد در عصر بسیارى از آنها هنوز ستونى ساخته نشده بوده و یا اگر بوده به عنوان علامت بوده; و علّت نامگذارى جمرات و ریشه لغوى آن را، مسئله اجتماع سنگریزه ها مطرح مى کند.
—–
