İslam qanunvericiliyində insan üçün nəzərdə tutulan vəzifələrin sayı o qədərdir ki, ağıl və idraka ən ali səviyyədə malik olmadan onları yerinə yetirmək qeyri-mümkündür. Biz belə vəzifələri heyvanlar barəsində heç bir vəchlə qəbul edə bilmərik. Ona görə ki, onun şərtləri heyvanlarda yoxdur.
Amma ilahi vəzifələrin sadə və aşağı mərhələsini təsəvvür etmək olar və onun üçün cüzi idrak və şüur kifayət edir. Biz heyvanlarla əlaqədar belə bir idrak və şüuru, eləcə də belə vəzifələri ümumiyyətlə inkar edə bilmərik.

Qurani-Kərimdə “Biz Öz kitabımızda heç nəyi nəzərdən qaçırmamışıq. Sonra onlar hamılıqla öz Rəblərinə tərəf toplanılacaqlar" ayəsindən aydın olur ki, heyvanlar üçün də bir növ qiyamət hesab-kitabını təsəvvür etmək olar.

 

Təfsir alimlərinin əksəriyyəti də bu məsələni qəbul etmişlər ki, bütün canlı növlərini axirət, mükafat və ya cəza gözləyir. Şübhəsiz ki, hesab və cəzanın ilkin şərti ağıl və şüur məsələsi, onun ardınca isə vəzifə və məsuliyyətdir. Təfsirçilər də bu qənaətdədir ki, heyvanlar da özlərinə uyğun formada dərk və şüura malikdirlər. Heyvanların çoxunun həyatı maraqlı və heyrətamiz nizam-intizama malikdir, onların ali səviyyədə dərk və şüurlarını nümayiş etdirir. Məsələn, qarışqalar, bal arıları və onların valehedici qanunları haqqında, eləcə də yuva və pətəklərinin heyranedici nəzmi haqqında eşitməyən və onların təqdirəlayiq dərk və şüurlarına “afərin” deməyən bir insan yoxdur. Bu üzdən onların da axirətdə məşhur olması tamamilə mümkün sayılmışdır.