شرح و تفسیر
سوگند سریع التأثیر
امام (ع) در این گفتار نورانى دستورى درباره سوگندهاى مؤثر در برابر کارهایى که ظالمى مرتکب شده مىدهد و مىفرماید: «هرگاه خواستید ظالمى را سوگند دهید اینگونه سوگند دهید که از حول و قوه الهى برى است (اگر فلان کار را انجام داده باشد) زیرا اگر این قسم دروغ باشد مجازات او به سرعت فرا مىرسد (یا به درد سختى مبتلا مىگردد و یا مىمیرد) اما اگر چنین سوگند یاد کند: به خدایى که جز او خدایى نیست (این کار را نکردهام) در کیفرش تعجیل نمىشود، زیرا خدا را به یگانگى ستوده است»؛ (أَحْلِفُوا الظَّالِمَ ـ إِذَا أَرَدْتُمْ یَمِینَه ـ بِأَنَّهُ بَرِیءٌ مِنْ حَوْلِ آللّهِ وَقُوَّتِهِ؛ فَإِنَّهُ إِذَا حَلَفَ بِهَا کَاذِباً عُوجِلَ آلْعُقُوبَةَ، وَإِذَا حَلَفَ بِاللّهِ آلَّذِی لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ لَمْ یُعَاجَلْ، لاَِنَّهُ قَدْ وَحَّدَ آللّهَ تَعَالَى).
از این سخن امام (ع) روشن مىشود که تعبیرات سوگندها بسیار متفاوت است؛ تعبیرهایى که مدح و ثناى الهى در آن است سبب تعجیل عقوبت نمىشود اما تعبیرات خشنى که بر ضد آن باشد، عقوبت را تعجیل مىکند.
در حدیث معروفى که در کتب مختلف آمده مىخوانیم: شخصى نزد منصور، خلیفه عباسى از امام صادق (ع) بدگویى کرد. منصور به دنبال حضرت فرستاد وهنگامى که امام (ع) حضور پیدا کرد عرض کرد: فلان کس درباره شما چنین وچنان مىگوید. امام (ع) فرمود: چنین چیزى دروغ است؛ اما بدگویىکننده
گفت: دروغ نیست و واقعیت دارد. امام (ع) او را به برائت از حول و قوه الهى اگر دروغگو باشد قسم داد. او همین سوگند را یاد کرد و هنوز گفتارش تمام نشده بود که فلج شد و مانند قطعه گوشتى بىجان به روى زمین افتاد! پاى او را گرفتند و کشانکشان از مجلس بیرون بردند و امام صادق (ع) از این توطئه رهایى یافت.(1)
 
در رخداد دیگرى مىخوانیم که منصور دوانیقى به امام صادق(ع) عرض کرد : یکى از یاران شما به نام «معلى بن خنیس» مردم را به سوى شما فرا مىخواند و(براى خروج کردن) اموالى ذخیره مىکند. امام (ع) فرمود: به خدا سوگند چنین چیزى نبوده است. منصور گفت: من کسى را که چنین خبرى داده نزد شما حاضر مىکنم. و سپس آن مرد را حاضر کرد. امام (ع) رو به آن فرد کرده فرمود: قسم مىخورى؟ عرض کرد: آرى؛ سپس گفت: «وَاللهِ الَّذى لا إلهَ إلّا هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهادَةِ الرَّحْمانِ الرَّحیمِ که او این کار را کرده است». امام (ع) فرمود: تو خداوند را با اوصاف جلالش مىستایى و او به همین سبب تو را مجازات نمىکند. اینگونه که من مىگویم قسم بخور. بگو: «بَرِئْتُ مِنْ حَوْلِ اللَّهِ وَقُوَّتِهِ وَأَلْجَأْتُ إِلَى حَوْلِی وَقُوَّتِی (که تو این سخن را گفتهاى)» آن مرد اینگونه قسم خورد. هنوز کلامش تمام نشده بود که بر زمین افتاد و مرد. منصور گفت: بعد از این، کلام هیچ سخنچینى را درباره تو نخواهم پذیرفت.(2)

(1) . شرح نهجالبلاغه ابن میثم بحرانى، ج 5، ص 368. مرحوم علامه شوشترى نیز آن را در شرح نهجالبلاغهخود از کتاب الفصول المهمة نقل کرده است.
(2) . کافى، ج 6، ص 445، ح 3.