Mərhəmət dini - İslam maarifi və əqidəvi şübhələrə cavab

Əmirəl-möminin Əli (ə) buyurur: “Ey Allah bəndələri! Ruzigar keçmişdəkilərə necə keçibsə, sağ qalanlar üçün də elə keçir. Hazırda mövcud olun əbədi qalmayacaq. İşinin sonu işinin əvvəli kimidir. Əməl və rəftarları bir-birinə bənzər, əlamətləri aşkardır!”.
Həzrət (ə), keçmiş sünnələrə – qanunlara diqqəti imanın əsaslarından biri olaraq sayır və buyurur: “Keçmiş təkəbbürlü ümmətlərin başına gələn ilahi əzablardan, cəzalardan, bir də pis aqibətlərindən ibrət götürün və torpaq altındakı qəbirlərindən dərs alın!”.
 

Nəzərə alsaq ki, “Nəhcül-bəlağə” əzəmətli, eyni zamanda bir çox tərbiyəvi mövzularla zəngin bir kitabdır və digər tərəfdən də mərifətsiz tərbiyə, qaynaqsız da mərifət qeyri-mümkündür, kitabda tarixi məsələlərə çoxlu təkid olunması başa düşüləndir.
“Nəhcül-bəlağə”də yer alan Əmirəl-möminin Əlinin (ə) kəlamları tarixi hadisələri elə şərh edir ki, sankı insanların əlindən tutub özü ilə uzaq keçmişə aparır, tarixi səhnələri onların gözləri önünə sərir. Sanki Bəni-İsrail zəiflərini, məzlumlarını təqib edən Firon qoşununu gözləri ilə görür, sonra o qoşunun Nil çayında necə batdığını müşahidə edir!

Ad, Səmud və Lut qövmünün yaşadığı şəhərlərin bir göz qırpımında ağır zərbələr, ramolunmaz tufanlar, ildırımlar, zəlzələlər, daş yağışlar altında dağılıb alt-üst olmasını müşahidə edir; bu üsyançı, zalım və şəhvətpərəst qövmlərin saray və abad yaşayışından geriyə sönmüş xarabalıqlardan, ölümün hakim olduğu cansız cəsədlərdən başqa bir şey qalmamışdır. Sonra hər müsafiri bu ağır səhnələrdən keçirib mərifət və agahlığa qaytarır. Doğrusu, “Nəhcül-bəlağə”nin tarixi səhnələri təsvir gücü, habelə tarix fəlsəfəsini açıqlaması çox qəribədir.

Daha öncə insan ömrünün uzanmasında, eyni zamanda təcrübə və mərifət baxımından bütün insanların ömrü qədər artmasında tarixin təsiri barədə həzrət Əlinin (ə) oğlu İmam Həsən Müctəbaya (ə) geniş məzmunlu kəlamını şərh etdik.
İmam Əlinin (ə) kəlamlarında ümumi tarixi qanunların hakimliyi barədə də olduqca maraqlı ibarələr vardır, o buyurur:

“عِبادَ الله!ِ اِنَّ الدَّهْرَ یَجْرِى بِالبَاقِیْنَ کَجَرْیِهِ بِالماضینَ، لا یَعُودُ ما قَدْ وَلّىْ مِنُه، وَلایَبْقى سَرْمَداً ما فیه، آخِرُ فَعَالِهِ کاَوَّلِهِ، مُتشابِهَهٌ امُورُه، مُتضاهِرَهٌ اعْلامُهُ” (1)

“Ey Allah bəndələri! Ruzigar keçmişdəkilərə necə keçibsə, sağ qalanlar üçün də elə keçir. Hazırda mövcud olun əbədi qalmayacaq. İşinin sonu işinin əvvəli kimidir. Əməl və rəftarları bir-birinə bənzər, əlamətləri aşkardır!”.

“İman”ın mənasının şərhində onun dörd sütununu (səbir, yəqin, ədalət və cihad) bəyan etdikdən sonra buyurur:

“وَالیَقینُ منها عَلَى ارْبَعِ شُعَب: عَلى تَبْصِرَهِ الفِطْنَهِ، وَتاَوَّلِ الْحِکْمَهِ، وَمَوْعِظَهِ العِبَرهِ، وَسُنَّهِ الاَوَّلینَ” (2)

“Yəqinin dörd qolu var (və dörd sütuna söykənir): bəsirət və zirəklik, hikmətin dəqiqlikliyinə çatmaq, ibrətlərdən dərs almaq və keçmiş sünnələrə diqqət etmək”.

Başqa yerdə buyurur:

“وَاعْلَمُوا عِبادَ اللهِ انَّکُمْ وَما اَنْتُمْ فِیهِ مِنْ هذِهِ الدُّنْیا عَلى سَبِیلِ مَنْ قَدْ مَضى قَبْلَکُم، مِمَّنْ کانَ اَطْوَلَ مِنْکُمْ اعْماراً، واعْمَرَ دِیَاراً، واَبْعَدَ آثاراً، اَصْبَحَتْ اَصَواتُهُم هامِدَهً، وَرِیاحُهُمْ راکِدَهً، وَاَجسادُهُمْ بالِیَهً، وَدِیارُهُمْ خالِیَهً، وَآثارُهُمْ عافِیهً، فَاسْتَبْدَلُوا بالْقُصُورِ المُشَیَّدَهِ، وَالنَّمارِقِ اَلْمُمَهَّدهِ، الصُّخُورَ وَالاَحجارَ المُسنَّدَهَ، وَالْقُبُورَ اللاطِیَهَ المُلْحَدَهَ، التَّى قَدْ بُنِىَ عَلَى الْخَرابِ فِنایُها وَ شُیِّدَ بالتُّراب بِنایُها” (3)

“Agah olun, ey Allah bəndələri! Sizin dünyada sahib olduqlarınız keçmişdəkilərinizin yolunu gedəcəkdir. Ömürləri ömrünüzdən uzun, torpaqları torpaqlarınızdan abad, izləri izlərinizdən çox olan kəslərin gözlənilmədən səsləri sükuta döndü, gücləri məhv oldu, cəsədləri çürüdü, torpaqları yiyəsiz qaldı və nişanələri viran oldu; uca və möhkəm qalaları, rahat və yumşaq söykənəcəkləri qəbir daşlarına çevrildi, həmin qəbirlər ki, palçıqla möhkəmləndirilib və sökülüb dağılmaqdadır”.

Başqa bir xütbədə buyurur:

“فَاْعْتَبِرُوا بِما اَصابَ الاُمَمَ المُسْتَکْبِرینَ مِنْ قَبلِکُمْ، مِنْ باسِ اللهوَصَولاتِهِ، وَ وَقایِعهِ وَ مَثُلاتِهِ، واتَّعِظُوا بِمَثَاوِى خُدُودِهِم وَ مَصارِع جُنُوبِهِم” (4)

“Keçmiş təkəbbürlü ümmətlərin başına gələn ilahi əzabdan, cəzadan, bir də pis aqibətlərindən ibrət götürün və torpaq altındakı qəbirlərindən dərs alın!”.

Yenə həmin xütbədə buyurur:

“فَانْظُروا کَیْفَ کانُوا، حَیْثُ کانَتِ الاَمْلاءُ مُجتَمِعهً، والاَهواءُ مُوْتلفَهً وَالقُلوبُ مُعتَدِلهً، والاَیْدى مُتَرادِفَهً، وَالسُّیُوفُ مُتَناصِرَهً، والبَصایرُ نافِذَهً وَالْعَزَایِمُ واحِدهً، اَلَم یَکُونُوا اَرباباً فى اقْطارِ الاَرَضِینَ؟ وَمُلُوکاً عَلَى رِقَابِ العالَمِینَ؟! فَانْظُرُوا اِلَى مَاصارُوا الَیْهِ فى آخِرِ اُمورِهِم، حِینَ وَقَعَتِ الفُرقَهُ، و تَشَتَّتِ الاُلْفَهُ، وَاخْتَلَفَتِ الکَلِمَهُ، والاَفْیِدَهُ، وَتَشَعَّبُوا مُخْتَلِفِینَ، وَتَفَرَّقُوا مَتحارِبِینَ، قَدْ خَلَعَ اللهُ عَنْهُم لِباسَ کَرامَته، و سَلَبَهُمْ غَضارَهَ نِعْمَتِه، وَ بَقِىَ قَصَصُ اَخبَارِهِمْ فِیکُم عِبَراً لِلمُعتَبِرینَ” (5)

“(İmam (ə) çıxışının bu hissəsində keçmiş ümmətlərdən bir qrupa işarə edərək buyurur:) Baxın görün onlar necə olublar: bir zamanlar cəmiyyətləri müttəfiq, istəkləri ortaq, qəlb və düşüncələri mötədil, əlləri bir-birinə dayaq, qılınclar bir-birinə dəstək, gözlər iti, iradələr güclü və hədəfləri bir idi. Görəsən, (bütün bunlara rəğmən) onlar bütün şəhərlərə sahib oldularmı? Bütün dünyaya hakim kəsildilərmi?! Bir də işlərinin sonuna da baxın: ittifaqın yerini ikitirəlik tutduğu, ülfət ixtilafa döndüyü, hədəflər, qəlblər ayrı-ayrı səmt aldığı zaman çox sayda dəstələrə bölündülər. Pərakəndə olmaqla yanaşı, bir-biriləri ilə mübarizəyə qalxdılar. Bu sırada Allah kəramət və izzət libasını əyinlərindən çıxardı, geniş nemətlərini onlardan əsirgədi, sizinlə onlar arasında qalan yeganə şey ibrət götürənlərə ibrət olacaq dastan və sərgüzəştləridir”.

Başqa bir xütbədə buyurur:

“وَاِنَّ لَکُمْ فِى الْقُروُنِ السالِفَهِ لَعِبْرهً، اَیْنَ العَمالِقَهُ وَابْناءُالعمالِقَهَ اَیْنَ اَلفَراعِنَهُ وَ اَبْناءُ اْلَفراعِنَهِ؟ اَیْنَ اَصْحابُ مَدایِنِ الرَّسِّ اَلَّذینَ قَتَلُوا اَلنَّبِیِّینَ، وَاَطفَیُوا سُنَنَ المُرسَلِینَ، وَاَحْیَوْا سُنَنَ اْلجَبّارِینَ؟ اَیْنَ الَّذِینَ سارُوا بِالجُیُوشِ، و هَزَمُوا بِالاُلُوفِ، وَعَسْکَرُوا الْعَساکِرَ، وَ مَدِّنُوا اْلَمدایِنَ؟!” (6)

“Keçmiş dövrlərin tarixində önəmli ibrətlər vardır. Haradadır, Əmaliqə və Əmaliqə oğulları? (7) Haradadır, Firon və övladları? Haradadır, Rəs şəhərlərinin səhabələri? (8) Peyğəmbərləri öldürən kəslər, onların sünnəsinin nurlu çırağını söndürən, cabbarların adətlərini dirildənlər? Haradadır, güclü qoşunlarla yola çıxıb minlərlə nəfəri məğlub edənlər? Çoxlu qoşun toplayıb və əzəmətli şəhərlərlər salan kəslər!” (9).