از دلائل عظمت تعلیمات اسلام این است که این مسأله مهمّ زندگى را با دقّت و موشکافى عجیبى مورد بررسى قرار داده، و براى تشکیل خانواده سالم و خالى از هرگونه کژى و ناموزونى، از هیچ برنامه مؤثّرى فروگذار ننموده، از نخستین گام براى تشکیل خانواده، هدفهاى اصلى این کار و ارزشهاى والاى حاکم بر آن را مورد توجّه قرار داده، و در برابر «ضدّ ارزشهائى» که گاه از سوى وسواسان خنّاس به عنوان «ارزش» در تشکیل خانواده قلمداد مى شود هشدار داده است.
این تعلیمات گاه به سراغ صفات زنانى که شایسته همسرى هستند و باید به هنگام خواستگارى به آن توجّه داشت رفته، و چنین مى گوید:
اِذا تَزَوَّجَ الرّجُلُ الْمَرْئَةَ لِجَمالِها اَوْلِمالِها وُکِّلَ اِلى ذَ لِکَ وَ اِذا تَزَوَّجَها لِدِینِها رَزَقَهُ الْمالَ وَ الْجَمالَ.
هنگامى که مردى همسرى را تنها به خاطر زیبایى و ثروتش انتخاب کند خداوند او را به همان زیبایى و ثروت وامى گذارد (و از همه چیز محروم مى شود) و هرگاه همسرش را به خاطر دیانتش انتخاب کند، خداوند مال و جمال را نیز به او مى دهد.
و در حدیث دیگرى از امام باقر(علیه السلام) چنین آمده است:
شخصى خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمد و درباره ازدواج (و ارزشهاى حاکم بر آن) با آن حضرت مشورت کرد، پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود:
اِنْکَحْ وَ عَلَیْکَ بِذاتِ الدِّیْنَ تَرَبَتْ یَداکَ.
ازدواج کن و بر تو است که به سراغ همسرى با ایمان و دیندار بروى که روزى تو را گسترده مى کند!
و گاه از زنان زیبائى که در خانواده اى آلوده و فاقد تربیت و ایمان پرورش یافته اند و بسیارى از مردم به خاطر جمال آنها از عیوبشان بکلّى چشم مى پوشند تعبیر به سبزه ها (و گلهائى) که بر «مزبله» مى روید فرموده است، چنان که در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله)مى خوانیم روزى برخاست و در میان مردم خطبه خواند (تعبیر به «قامَ خَطِیباً» که در روایت آمده دلیل بر اهمّیّت موضوع، و ابتلاى قشر وسیعى از مردم به این مساله است) و فرمود:
اَیُّهَا النّاسُ اِیّاکُمْ وَ خَضْراءَ الدَّمَنِ
مردم از گیاهان زیبایى که بر مزبله ها مى روید، پرهیز کنید!
کسى عرض کرد:
اى رسول خدا!
وَ ما خَضراءُ الدَّمَنِ؟
گیاهى که به مزبله ها مى روید چیست؟
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود :
اَلْمَرْئَةُ الْحَسْناءُ فِى مَنْبِتِ السُّوْءِ
زنِ زیبائى است که در خانواده آلوده و بدى پرورش یافته!
این برداشت از ارزشهاى حاکم بر انتخاب همسر کجا، و آنچه در میان گروهى رائج است که از مسأله مال و جمال نیز فراتر رفته و به اموال پدر و بستگان او مى اندیشند، یعنى انتظار مرگ آنها را مى کشند تا صاحب ثروتى شوند!
و گاه در برابر موهوماتى که مردم از نظر طبقات اجتماعى به هنگام ازدواج مطرح مى کنند و یک جوان با ایمان و پاکدامن را به حکم آن که پدرش مثلا یک کارگر ساده یا کشاورز است، لایق همسرى دختر خود نمى دانند، و حتّى مسائل نژادى و قبیلگى را مقدّم بر این فضائل مى شمرند، مى گوید:
مؤمنان خونهایشان مساوى، و همه در ازدواج کُفْوِ یکدیگرند!
این در حالى است که حتّى بعد از ظهور اسلام و استقرار آن در بخش عظیمى از جهان باز گروهى از افراد بظاهر مسلمان ازدواج عرب را با غیرعرب نکوهش مى کردند و ازدواج بنى هاشم را با غیر آنها عیب مى دانستند!
لذا پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در حدیثى فرمود:
اَلْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ اَکُفّاءُ بَعْض
مؤمنان کفو و همانند یکدیگرند (و اختلاف قشرهاى اجتماعى نمى تواند آنها را در مسأله ازدواج از هم جدا سازد.)
ولى مگر مى توان اینگونه تعلیمات والاى اسلامى را در جوامع کنونى، و حتّى در میان قشرهاى ظاهراً متدیّن پیاده کرده، و دهها قیود موهومى را که براى شایستگى ازدواج دختران و پسران خود با دیگران قائلند از زندگى آنها حذف نمود!
جالب توجّه اینکه در احادیث متعدّدى این مضمون از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) یا ائمّه هدى(علیهم السلام) به چشم مى خورد که مى فرمایند:
اِذا جائَکُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ خُلْقَهُ وَ دِینَه فَزَوِّجُوهُ، اِنْ لا تَفْعَلُوهُ تَکُنْ فِتْنَةٌ فِى الاَْرْضِ وَ فسادٌ کَبْیِرٌ
هرگاه کسى که اخلاق و دین او را مى پسندید به خواستگارى آید او را به همسرى دخترتان بپذیرید، اگر چنین نکنید فتنه عظیم و فساد بزرگى در زمین خواهد افتاد!
این هشدار، ابعاد خطرناک خرافاتى را که در این زمینه بر مسأله ازدواج حاکم است روشن مى سازد، و شاید بسیارى از مفاسد عظیم که هم امروز بر جوامع بشرى حاکم است مصداق همان باشد که پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) در این احادیث نسبت به آن هشدار داده اند.
اسلام گاه مسائل مهریّه و جهیزیّه و هزینه هاى ازدواج را بطور کلّى مورد توجّه قرار داده و با استفاده از دو مفهوم کاملا آشنا یعنى سعادت و تیره روزى مطالب لازم را در این زمینه بازگو مى کند.
در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم:
اَمّا الْمَرْئَةُ فُشُوْمُها غِلاءُ مَهْرِها
امّا شومى و بد قدمى زن آن است که مهرش سنگین باشد!
و در حدیث دیگرى آمده:
اِنَّ مِنْ بَرَکَةِ الْمَرْئَةِ قِلَّةُ مَهْرِها وَ مِنْ شُوْمِها کَثْرَةُ مَهْرِها
یکى از برکات همسر کمى مهر او است، و از شومى او زیادى مهر او مى باشد!
این مسأله همچنان ادامه مى یابد تا به مسأله انعقاد نطفه فرزند، و سپس تغذیه مادر در دوران باردارى، و بعد نامگذارى نوزاد، و سپس صفات زنى که به عنوان دایه انتخاب مى شود که روحیّات و اخلاق خود را از طریق شیر به کودک منتقل مى کند، و سرانجام به مسأله معلّم، و وظیفه پدر و مادر در برابر تعلیم و تربیت فرزند خود مى رسد که هر کدام از اینها در تعلیمات اسلام جایگاه ویژه اى دارد، و دستورات روشن و قاطعى درباره آن در روایات اسلامى دیده مى شود، و در همه جا روى ارزشهاى انسانى تکیه شده، و مسائل تربیتى در سرلوحه برنامه قرار گرفته، و حتّى از مسائل ظاهراً کوچک غفلت نشده است.
بى بند و بارى هاى ما در مسائل مربوط به ازدواج و تشکیل خانواده و تربیت فرزند از یکسو، و دقّت نظر اسلام در این مسائل حیاتى از سوى دیگر، ما را به یاد آن مصرع معروف مى اندازد که «ببین تفاوت ره از کجا است تا به کجا!»
کار به جائى رسیده است که مسأله مراسم ازدواج که معمولا باید چشمه جوشانى از شادى براى خانواده هاى دو طرف باشد، تبدیل به یک دوران مصیبت بار و غم انگیز شده، چرا که پشت داماد در زیر بار مهرهاى سنگین، اعم از نقد و نسیه، و هزینه هاى کمرشکن جشن عقد و عروسى و انواع تجمّلات و جواهرات، و پشت خانواده عروس در زیر بار سنگین جهیزیّه که چیزى جز چشم و همچشمى و تقلیدهاى کورکورانه و موهومات و خیالات، بر آن حاکم نیست، خم مى شود و کسان دو طرف گاه تلخ ترین ساعات عمر خود را در این جلسات به اصطلاح شادى یا مقدّمات آن مى گذرانند!
چه آبروهائى که بر باد نمى رود، چه کدورتها و دشمنى هائى که بهوجود نمى آید، و چه مشکلاتى که گاه تا آخر عمر سایه شوم آن بر خانواده ها افتاده است، رخ نمى دهد!
آیا روزى فرا خواهد رسید که واقعیّتهاى سازنده و مفید از موهومات و خرافات در این مسأله حیاتى جدا شود و ارزشهاى کاذب جاى خود را به ارزشهاى صحیح، بسپارد و ملّت مسلمان ما، تعلیمات اسلام را جانشین آداب و رسوم غلط و مصیبت بار کند!
ما در این نوشتار براى رسیدن به عمق تعلیمات اسلام در این زمینه، به جاى بررسى مشروح آیات و روایات اسلامى، راه دیگرى انتخاب کرده ایم که فکر مى کنیم تأثیر آن در بیدار کردن افکار بیشتر است، و آن اینکه به سراغ یک خانواده نمونه اى برویم که در اسلام نظیر نداشته، و دقیقاً زیر نظر شخص پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و با اِشراف کامل او تشکیل شده است، یعنى پیوند ازدواج على(علیه السلام) با بانوى اسلام، فاطمه زهرا(علیها السلام) تا براى مسلمانان اسوه و الگوى پرارزشى باشد.
3 . فروع کافى، جلد 2، صفحه 5.
