Mərhəmət dini - İslam maarifi və əqidəvi şübhələrə cavab

“Naziat” surəsində Fironun ağrılı əzabına işarə etdikdən sonra buyurur:
“Allah onu axirət və dünya əzabı ilə cəzalandırdı və bu macərada Allahdan qorxan və sayğı sahibləri üçün bir ibrət var”.
Bu ayədə, müşahidəsi mümkün olmayan həqiqətləri müşahidə halına gətirib oradan keçirmək mənasını verən “ibrət” sözü dayaq nöqtəsi seçilib.  

Allah-taala “Yusif” surəsində keçmiş tayfalardan bir dəstəsinin acılı taleyinə işarə etdikdən sonra buyurur:
“Onların əsərlərini (yadigar və nişanə) təqib etmək, sərgüzəşt və talelərinə diqqət ağıl və düşüncə sahibləri üçün bir ibrət səbəbidir”.

Onlar bu yolla bədbəxtlik və xoşbəxtlik amillərini öyrənə, qurtuluş və fəlakət yolunu bir-birindən ayıra bilərlər.
“Əraf” surəsində Allahın Rəsuluna (s) xitab edərək buyurur:
“Onların təfəkkürünü diriltmək və onları düşünməyə sövq etmək üçün keçmiş tayfaları və sərgüzəştlərini say!”.
Və bu özü keçmiş xalqların düzgün tarixini dilə gətirmənin fikir oyanışına və mərifət qaynağına səbəb olduğunu göstərir.
“Hud” surəsində keçmiş xalqlardan bir qisminin, o cümlədən Nuh (ə), Şüeyb (ə), Lut (ə), Firon qövmünün, Ad və Səmud tayfalarının başına gələnləri bəyan etdikdən sonra buyurur:

“Bu, sənə bildirdiyimiz, şəhər və abadlıqların xəbərləridir, hansı ki bəzilərinin hələ də izi qalır,  bəziləri məhv olub aradan getmişdir. Biz onlara zülüm etmədik, bəlkə onlar özləri-özlərinə zülüm etdilər”.
Sonda əlavə edir: “Həqiqətən bunlarda axirət əzabından qorxanlar üçün nişanələr vardır”.

“Yusif” surəsində dinləyiciləri hazırlamaq üçün surənin əvvəlində buyurur:
“Biz ən yaxşı əhvalat və sərgüzəştləri səmavi vəhy olan Quranda sənə bəyan edirik, bununla əvvəllər bilmədiyin həqiqətlərdən xəbərdar olur və bu yolla daha çox mərifət əldə edirsən”.
Bu dörd ayədə keçmiş hadisə və xəbərlərin təqibi, araşdırılması və təhlili mənasında olan “qissə” və ya “qisəs” mövzusuna bir bilik vasitəsi kimi istinad edilib.

“Naziat” surəsində Fironun ağrılı əzabına işarə etdikdən sonra buyurur:
“Allah onu axirət və dünya əzabı ilə cəzalandırdı və bu macərada Allahdan qorxan və sayğı sahibləri üçün bir ibrət var”.
Bu ayədə, müşahidəsi mümkün olmayan həqiqətləri müşahidə halına gətirib oradan keçirmək mənasını verən “ibrət” sözü dayaq nöqtəsi seçilib.  

“Həcc”, “Ali-İmran” və “Ənkəbut” surələrində “yer üzündə seyr” məsələsinə istinad edilib. Bir ayədə buyurur:
“Əgər onlar yer üzündə gəzib keçmişdəkilərin izlərini (nişanələri) müşahidə etsəydilər, qəlb və ağılları oyanar, haqqı dərk etmək üçün eşidən qulaq qazanardılar”.

Digər ayədə kafirləri yer üzündə gəzib ilahi əzaba düçar olan xalqların aqibətini öz gözləri ilə görmədiklərindən və belə bir şeyin onları da gözlədiklərini bilmədiklərindən dolayı məzəmmər edir.
Başqa yerdə bütün insanlara, yaxud bütün müsəlmanlara müraciət edərək buyurur:

“Sizdən öncə də ənənələr olmuş, xalqlar müxtəlif rəftar və əməllərlə iş başına gəlmişlər. Onların əsərlərini (iz və nişanələrini) dünyanın müxtəlif hissələrində görün və bilin ki, Allah elçilərinin dəvətini təkzib edənlərin aqibəti necə olur?!”
Başqa bir yerdə də yaradılışın əvvəlini araşdırmaq və onunla məad məsələsini anlamaq üçün insanları yer üzündə gəzib-dolaşmağa çağırır. “Bəqərə”, “Fəcr” və “Fil” surələrində müşahidə və “görmək” məsələsinə istinad edir, əlbəttə zahiri gözlə deyil, qəlb gözü ilə.
Hər üç ayədə zahirdə müraciət Pe