گفتار حكيمانه 374
وَفِي كَلام آخَرَ لَهُ يَجْرِي هَذَا الْمَجْرَى:
فَمِنْهُمُ الْمُنْكِرُ
لِلْمُنْكَرِ بِيَدِهِ وَ لِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ، فَذلِكَ الْمُسْتَكْمِلُ
لِخِصَالِ الْخَيْرِ; وَمِنْهُمُ الْمُنْكِرُ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ
التَّارِكُ بِيَدِهِ، فَذَلِكَ مُتَمَسِّكٌ بِخَصْلَتَيْنِ مِنْ خِصَالِ الْخَيْرِ
وَ مُضَيِّعٌ خَصْلَةً; وَ مِنْهُمُ الْمُنْكِرُ بِقَلْبِهِ وَالتَّارِكُ بِيَدِهِ
وَلِسَانِهِ، فَذلِكَ الَّذِي ضَيَّعَ أَشْرَفَ الْخَصْلَتَيْنِ مِنَ الثَّلاثِ وَ
تَمَسَّكَ بِوَاحِدَة، وَ مِنْهُمْ تَارِكٌ لاِِنْكَارِ الْمُنْكَرِ بِلِسَانِهِ
وَقَلْبِهِ وَيَدِهِ، فَذلِكَ مَيِّتُ الاَْحْيَاءِ. وَ مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ
كُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللّهِ، عِنْدَ الاَْمْرِ بِالْمَعْرُوفِ
وَالنَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ، إِلاَّ كَنَفْثَة فِي بَحْر لُجِّيٍّ. وَ إِنَّ
الاَْمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْىَ عَنِ الْمُنْكَرِ لاَ يُقَرِّبَانِ مِنْ
أَجَل، وَ لاَ يُنْقِصَانِ مِنْ رِزْق، وَ أَفْضَلُ مِنْ ذلِكَ كُلِّهِ كَلِمَةُ
عَدْل عِنْدِ إِمَام جَائِر.
امام(عليه السلام) در گفتار ديگرى در همين
زمينه فرمود:
گروهى از مردم با دست و زبان و قلب به مبارزه با منكرات و انكار
منكر برمى خيزند. آن ها تمام خصلت هاى نيك را به طور كامل در خود جمع كرده اند.
گروهى ديگر تنها با زبان و قلب به مبارزه برمى خيزند اما با دست كارى انجام
نمى دهند آن ها به دو خصلت از خصلت هاى نيك تمسك جسته اند و يكى را ضايع
كرده اند.
گروهى ديگر تنها با قلبشان نهى از منكر مى كنند (و از آن بيزارند) ولى
مبارزه با دست و زبان را ترك مى گويند اين گروه بهترين خصلت هاى از اين سه را ترك
گفته و تنها به يكى چنگ زده اند.
گروهى ديگر نه با زبان نهى از منكر مى كنند و
نه با قلب و نه با دست، اين ها (در حقيقت) مردگانى در ميان زندگان
هستند.
(بدانيد) تمام اعمال نيك و حتى جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و
نهى از منكر همچون آب دهان است در برابر دريايى عميق و پهناور. امر به معروف و نهى
از منكر نه مرگ كسى را نزديك مى كند و نه از روزى كسى مى كاهد (و بدانيد) از همه
اين ها مهمتر سخن حقى است كه در برابر سلطان ستمگرى گفته شود (و از مظلومى در مقابل
آن ظالم دفاع گردد).[1]
--------------------------------------------------
[80]. سند گفتار حكيمانه:
در كتاب مصادر آمده است: بخشى از اين كلام نورانى را قبل از سيد رضى ابوطالب مكى در كتاب قوت القلوب با تفاوت هايى آورده است. سپس مى افزايد: دليل ايراد اين كلام از سوى امام(عليه السلام)آن گونه كه در كتاب فقه الرضا كه قبل از نهج البلاغه نگاشته شده آمده است اين است كه اميرمؤمنان(عليه السلام)مشغول خواندن خطبه بود كه مردى عرضه داشت: اى اميرمؤمنان! از مرده زندگان براى ما سخن بگو. امام(عليه السلام)خطبه خود را قطع كرد و گفتار حكيمانه بالا را ايراد فرمود. آنگاه مى افزايد كه در مصادر خطبه 154 گذشت كه آن خطبه و اين گفتار حكيمانه و چند گفتار حكيمانه ديگر (از كلمات قصار) همه خطبه واحده اى بوده كه يك جا از سوى امام(عليه السلام)ايراد شده (و مرحوم سيد رضى آن ها را از هم جدا ساخته است). (مصادر نهج البلاغه،
ج 4، ص275).
