Maraqlıdır ki, Qur’ani-məcid iki ayədə – namazın vaxtı üçün söz açılarkən gündəlik namazları üçün yalnız üç vaxt zikr etmişdir. Bununla belə, təəccüblüdür ki, nə üçün bu qardaşların bə’ziləri namazın beş vaxtda qılınmasını vacib hesab edirlər?!
Gündəlik namazları beş vaxtda qılmağın fəzilətli olması inkarolunası deyildir. Biz də tovfiq tapdığımız hər zaman namazı beş vaxtda qılmağa sə’y göstəririk. Amma əsas məsələ onun vacib olub-olmamasındadır.
Birinci ayə «Hud» surəsindədir:
وَأَقِمِ الصَّلاَةَ طَرَفَیِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِّنَ اللَّیْلِ
“Günün iki tərəfində və gecənin bir qismində namazı bərqərar et.”[1]
«Tərəfəyin-nəhar» (günün iki tərəfi) dedikdə əvvəla sübh namazına işarə edir ki, günün əvvəlində qılınmalıdır. İkincisi isə, zöhr və əsr namazıdır ki, onların vaxtı qüruba qədər davam edir, zöhr və əsr namazlarının vaxtının günəşin qürub etməsinə qədər olması da bu ayədən aşkar şəkildə mə’lum olur.
Amma «zülfən minəl-ləyl» kəlməsinə gəldikdə isə «Muxtari-Sihah»da və Rağibin «Müfrədat» kitablarında dediklərinə əsasən, «zülf» – «zülfə»nin cəmidir, o da «gecənin əvvəllərinin müəyyən hissələri» mə’nasınadır. Bunula da məğrib və işa namazınlara işarə edilir.
Deməli, əgər Rəsulullah (səlləllahu əleyhi və alih), adətən, namazı beş vaxtda qılırdısa, şübhəsiz, onun fəzilət vaxtına riayət etmişdir ki, bizim hamımız ona inanırıq. Amma görəsən, nə üçün Qur’an ayəsinin zahirini nəzərə almamalı, digər yozumların ardınca getməliyik?!
İkinci ayə «İsra» surəsindədir:
أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّیْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ
«Namazı günəşin zəvalından gecə qaranlığına qədər bərqərar et, həmçinin Qur’ani-fəcri (sübh namazını).»[2]
Bu ayədəki «duluk» kəlməsi «təmayül etmək» deməkdir və günəşin nisfün-nəhardan keçməsi, yəni zəvali-zöhr nəzərdə tutulur.
«Ğəsəqül-ləyl» də «gecənin qaranlığı» mə’nasındadır ki, bə’ziləri onu gecənin əvvəlləri, bə’ziləri gecə yarısı kimi təfsir etmişlər. Çünki Rağibin «Müfrədat»da qeyd etdiyi kimi, «ğəsəq» şiddətli gecə qaranlığına deyilir ki, bu da gecə yarısıdır.
Deməli, «dulukuş-şəms» zöhr namazının vaxtının başlanması, «ğəsəqül-ləyl» məğriblə işa namazlarının vaxtının sona çatması, qur’ani-fəcr də sübh namazına işarədir.
Hər bir halda, yuxarıdakı şərif ayədə gündəlik namazlar üçün beş vaxt deyil, yalnız üç vaxt tə’yin edilmişdir. Bu da namazların üç vaxtda qılınmasının caiz olmasına dəlalət edir.
Fəxr Razi bu ayənin təfsirində maraqlı bir bəyan irəli sürmüşdür, o da bundan ibarətdir:
ان فسرنا الغسق بطهور اول الظلمة-و حکاه عن ابن عباس وعطا والنضر بن شمیل-کان الغسق عبارة عن اول المغرب وعلى هذا التقدیر یکون المذکور فی الایة ثلاث اوقات وقت الزوال و وقت اول المغرب ووقت الفجر، و هذا یقتضی ان یکون الزوال وقتا للظهر والعصر فیکون هذا الوقت مشترکا بین الصلاتین و ان یکون اول المغرب وقتا للمغرب و العشاء فیکون هذا الوقت مشترکا ایضا بین هاتین الصلاتین فهذا یقتضی جواز الجمع بین الظهر و العصر و المغرب و العشاء مطلقا
«Əgər «ğəsəq»i gecənin başlanğıcındakı ilk qaranlığın zahir olması mə’nasına götürsək – İbni Abbas, Əta və Nəzr ibni Şəmil də buna inanırlar – ğəsəq məğribin əvvəl vaxtı olacaqdır. Ayədə qeyd olunanlara əsasən, üç vaxt tə’yin olunur: Zəval vaxtı məğribin əvvəl vaxtı və fəcr vaxtı.» (Sonra əlavə edir:) «Bu da onu tələb edir ki, zəval, zöhrlə əsr namazlarının vaxtı olsun. Deməli, bu vaxt iki namazın arasında müştərək vaxtdır. Həmçinin, məğribin əvvəli də məğriblə işa namazlarının vaxtıdır. Buna əsasən, qeyd olunan iki namaz da müştərək vaxta malikdir. Bunların nəticəsi belə olur ki, zöhrlə əsr, məğriblə işa namazlarını birlikdə qılmaq mütləq şəkildə caizdir.»[3]
Fəxr Razi bura qədər şərif ayənin mə’nasını yaxşı bəyan etmişdir. Lakin onun ardınca deyir ki, «üzürlü səbəb və səfər olmadan iki namazın birlikdə qılınmasının caiz olmamasına dair dəlil olduğuna görə, ayəni üzürlü səbəblər olan hala aid etməliyik.»[4]
Xatırlatmalıyıq ki, nəinki ayənin üzürlü səbəblərə məxsus olmasına dair dəlilimiz yoxdur, üstəlik çoxlu rəvayətlərdə (yuxarıda onlara işarə etdik) qeyd olunur ki, Rəsuli Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih) heç bir üzürlü səbəb və səfərdə olmadığı halda bə’zən zöhrlə əsr, məğriblə işa namazlarını bir yerdə qılmışdır ki, öz ümmətinə genişlik, rüxsət bağışlasın və onlar bu icazədən bəhrələnə bilsinlər. Bundan əlavə, ayənin mütləqliyini çox məhdud olan hallara məxsus etmək necə mümkündür, halbuki üsul elmində isbat olunduğu kimi, əksəriyyətə təxsis vurmaq caiz deyildir.
Hər bir halda, şərif ayənin üç vaxtın bəyan edilməsi ilə əlaqədar aşkar bəyanından əl çəkmək olmaz
Bu deyilənlərdən aşağıdakı nəticələri alırıq:
1-Qur’an beş namazın üç vaxtda qılınmasına icazə verilməsini aşkar şəkildə bəyan etmişdir.
2-Hər iki firqənin mö’təbər kitablarında olan rəvayətlər göstərir ki, Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih) dəfələrlə iki namazı birlikdə qılmışdı, halbuki nə səfərdə idi, nə də digər üzürlü səbəblər vardı. Bunu da müsəlmanlara bir icazə olaraq vermişdir ki, əzab-əziyyətə, məşəqqətə düşməsinlər.
3-Namazın 5 vaxtda qılınmasının fəzilətli olmasına baxmayaraq, bu fəzilətə israr etmək və verilən icazənin qarşısını almaq nəticəsində camaatdan çoxu, xüsusilə cavan nəsil namazı tərk edir və bu məs’uliyyətli vəzifəni rüxsətlə müxalif olanların boyunlarına atır.
Heç olmazsa, sünnü alimləri qəbul etməlidirlər ki, cavanlar bu məsələdə biz Əhli-beyt ardıcıllarının fətvasına tabe olurlar. Hətta «Əl-əzhər»in böyük alimi Şeyx Mahmud Şəltut Cə’fəri məzhəbinə əməl etməyin caizliyinə dair fətva da vermişdir.
Bir daha təkrar edirik: Bunu qəbul etməliyik ki, hazırkı dünyada çoxlu fəhlələr, dövlət qulluqçuları, şagirdlər, ali məktəb tələbələri və digər sinifdən olanlar üçün namazı beş vaxtda qılmaq çox çətindir. Belə isə, Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-in belə bir günlər üçün nəzərdə tutduğu rüxsətdən istifadə etməməliyikmi ki, cavanlar və müxtəlif siniflərdən olanlar namaza təşviq edilsinlər?!
Fərizənin (vacib əməlin) tərk edilməsi bahasına sünnənin (müstəhəb əməlin) icra olunmasına israr etmək düzgündürmü?!
[1] «Hud» surəsi, ayə: 114
[2] «İsra» surəsi, ayə: 78
[3] «Təfsiri Kəbir», Fəxr Razi, 20-ci cild, səh. 27
[4] Yenə orada.
