Qeyd etdiyimiz kimi, sünnü alimlərinin əksəriyyəti deyirlər ki, Peyğəmbər səhabələrinin hamısı, yə’ni o həzrətin əsrində olan, yaxud o həzrəti görən və müəyyən bir zaman ərzində o həzrətlə yanaşı olanlar heç bir istisna olmadan ədalət məqamına çatmışlar və Qur’an da bu müddəaya şahiddir.
Təəssüflər olsun ki, bu qardaşlarımız Qur’anın öz xeyirlərinə olan ayələrinin bir qismini qəbul etmiş, digər bir qismini isə unutmuşlar. Bu barədə istisnalar olduğunu göstərən ayələr barədə deyirik (bildiyimiz kimi, bütün ümumi ayələrdə, adətən istisnalar vardır): Bu necə ədalətdir ki, Qur’ani-məcid dəfələrlə onun əksini bəyan etmişdir?! Misal üçün, «Ali-İmran» surəsinin 155-ci ayəsində «Ühüd» müharibəsində fərarilik edən və Peyğəmbəri düşmənin müqabilində tənha qoyan kəslərə işarə edilir. Ayədə buyurulur:
إِنَّ الَّذِینَ تَوَلَّوْاْ مِنکُمْ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّیْطَانُ بِبَعْضِ مَا کَسَبُواْ وَلَقَدْ عَفَا اللّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ
«O kəslər ki, iki dəstənin qarşılaşdığı gündə (Ühüd müharibəsində) fərar etdilər, şeytan onları bə’zi günahları səbəbi ilə sapdırmışdı. Allah onları bağışladı. Allah bağışlayan və helm sahibidir.»
Bu ayədən mə’lum olur ki, o gün bir qrup səhabə döyüş meydanından qaçmışdır və tarixdə onların sayının çox olduğu qeyd edilmişdir. Həmçinin şeytan onlara qələbə çalmış və bu qələbənin də səbəbi mürtəkib olduqları günahlar olmuşdur. Deməli, onların əvvəlki günahları sonradan daha böyük günahlara mürtəkib olmalarına şərait yaratmışdır. Ayənin davamında Allah tərəfindən bağışlanmaları qeyd edilsə də, Allah dərgahından Peyğəmbərin səbəbi ilə bağışlanmanın məfhumu bu deyildir ki, onlar adil idilər və günaha mürtəkib olmamışdılar; əksinə, Qur’an onların çoxlu günahlara mürtəkib olmasını vurğulayır.
Bu necə ədalətdir ki, «Hucurat» surəsinin 6-cı ayəsində onların bə’ziləri fasiq və günahkar kimi təqdim edilir:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَیَّنُوا أَن تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ
«...Ey iman gətirənlər! Əgər fasiq (günahkar) şəxs sizin üçün bir xəbər gətirsə, onun barəsində təhqiqat aparın. Olmaya bilməməzlik üzündən bir qrupa zərər yetirəsiniz və sonra öz əməlinizdən peşman olasınız!»
Bu ayənin Vəlid ibni Üqbə barəsində nazil olması təfsirçilər arasında məşhur bir məsələdir. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) onu bir dəstə adamla birlikdə Bəni-müstələq tayfasının zəkatını toplamağa göndərmişdi. Amma Vəlid geri qayıdıb dedi ki, bunlar zəkat vermir və İslamın əleyhinə qiyam etmişlər!
Müsəlmanların bə’zisi Vəlidin sözünə inanaraq Bəni-müstələq qəbiləsi ilə müharibəyə hazırlaşdı, lakin «Hucurat» surəsinin qeyd olunan ayəsi nazil oldu və müsəlmanlara xəbərdarlıq etdi ki, əgər fasiq bir şəxs sizə xəbər gətirsə, onun barəsində tədqiqat aparın, əks halda fasiq şəxsin gətirdiyi xəbər əsasında bir qrupa zərbə vurub sonra peşman olarsınız.
Araşdırma apardıqdan sonra mə’lum oldu ki, Bəni-müstələq tayfası imanlı şəxslər imiş və Vəlidi qarşılamağa çıxmışdılar; onlar islamın və Vəlidin əleyhinə qiyam etməmişdilər. Amma Vəlid onlarla düşmən olduğuna görə bunu bəhanə edib qayıtdı və Peyğəmbərə yalan xəbər vermişdi.
Vəlid Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in səhabəsi, yə’ni o həzrəti görüb onun hüzurunda olanlardan biri idi. Qur’an onu fasiq adlandırırsa, onda bu söz istisnasız olaraq bütün səhabələrin ədalətli olması nəzəri ilə uyğundurmu?!
Bu necə ədalətdir ki, səhabələrin bə’ziləri zəkatın bölüşdürülməsi zamanı Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-ə e’tiraz edirdilər?! Qur’an onların e’tirazını «Tövbə» surəsinin 58-ci ayəsində qeyd etmişdir:
وَمِنْهُم مَّن یَلْمِزُکَ فِی الصَّدَقَاتِ فَإِنْ أُعْطُواْ مِنْهَا رَضُواْ وَإِن لَّمْ یُعْطَوْاْ مِنهَا إِذَا هُمْ یَسْخَطُونَ
«...Onların arasında elə kəslər vardır ki, qənimətlərin bölüşdürülməsində sənə irad tuturlar. Əgər onlara bir şey verilsə razı olar, əgər verilməsə qəzəblənərlər.»
Belə şəxsləri ədalətli saymaq olarmı?!
Bu necə ədalətdir ki, «Əhzab» surəsinin 12-13-cü ayələrində buyurulur: Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in hüzurunda müharibədə iştirak edən münafiq və qəlbləri xəstə olanlardan bir qrupu Peyğəmbəri (nəuzu billah!) hiyləgərlikdə müttəhim edib deyirdilər:
مَّا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُورًا
«Allah və Onun Peyğəmbəri bizə yalandan başqa bir şey və’də vermədilər!...»
Onların bə’ziləri güman edirdilər ki, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) bu müharibədə məğlub olacaq, səhabələr də ehtimal üzrə öldürüləcək və İslamın fatihəsi oxunacaqdır.
Digər bir misal: Şiə və sünnülərin nəql etdikləri rəvayətlərdən mə’lum olur ki, xəndək qazılan zaman daşın çıxması və həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in vasitəsi ilə daşın bölünməsi hadisəsində Şamın, İranın və Yəmənin fəth olunması və’dəsini onlara verdikdə, onlardan bir qrupu bu sözü istehzaya qoydular. Bunlar səhabələr cərgəsində deyildimi?!
Daha qəribəsi sonrakı ayədə buyurulandır:
وَإِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ یَا أَهْلَ یَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَکُمْ فَارْجِعُوا
«...Onlardan bir qrupu (müharibədə iştirak edən Mədinə əhlinə xitabdır) dedilər ki, bura sizin dayanacaq yeriniz deyildir, öz evlərinizə qayıdın!»
Yenə də bir qrup Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in hüzuruna gəlib müharibədən qaçmaq üçün bəhanə gətirdilər, Qur’an da onların barəsində buyurur:
وَیَسْتَأْذِنُ فَرِیقٌ مِّنْهُمُ النَّبِیَّ یَقُولُونَ إِنَّ بُیُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِیَ بِعَوْرَةٍ إِن یُرِیدُونَ إِلَّا فِرَارًا
«Onlardan bir qrupu qayıtmaq üçün Peyğəmbərdən icazə istəyib deyirdilər ki, «bizim evlərimizin keşikçisi yoxdur, icazə verin, evlərimizi qorumaq üçün Mədinəyə qayıdaq.» Onlar yalan deyirdilər, (çünki) onların evləri keşiksiz deyildi. Onlar yalnız qaçmaq istəyirdilər.»
Necə mümkün ola bilər ki, bütün bu əməllərin hamısını görməməzliyə vuraq, onların barəsindəki tənqidləri qəbul etməyək?! Bunların hamısından da pisi bə’zi səhabələrin Rəsuli-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-i xəyanətdə müttəhim etmələridir. «Ali-İmran» surəsinin 161-ci ayəsi:
وَمَا کَانَ لِنَبِیٍّ أَن یَغُلَّ وَمَن یَغْلُلْ یَأْتِ بِمَا غَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ تُوَفَّى کُلُّ نَفْسٍ مَّا کَسَبَتْ وَهُمْ لاَ یُظْلَمُونَ
«Mümkün deyildir ki, hər hansı bir peyğəmbər xəyanət etsin. Hər kəs xəyanət etsə, qiyamət günü xəyanət etdiyi şeylə birlikdə məhşər səhnəsinə gələr. Sonra hər kəsə kəsb etdiyi şeylər verilər və onlara azacıq belə, zülm edilməz.»
Yə’ni əgər onlar cəzalandırılsalar da, öz əməllərinin məhsulu olacaqdır.
Bu ayənin şə’ni-nüzulu barəsində iki nəzəriyyə qeyd edilmişdir. Bə’ziləri demişlər ki, bu ayə Əbdüllah ibni Cübeyrin köməkçilərinin tədbirlərinə işarədir. Onlar Ühüd müharibəsinə «Eyneyn» dağında səngər tutmuşdular. Müharibənin əvvəlində islam ordusu düşmənə qələbə çalan zaman Əbdüllahla yanaşı olan oxçular Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in «oradan heç vaxt çıxmayın» deyə buyuruğuna baxmayaraq, səngəri buraxaraq qənimət yığmaq üçün qaçdılar. Bundan da pis əməl onların dediyi bu söz idi: «Biz qorxuruq ki, Peyğəmbər qənimətləri bölüşdürəndə bizim vəziyyətimizi nəzərə almasın!» (Onların dediyi sözləri yazmaqdan qələm həya edir!)
İkinci şə’ni-nüzul İbni Kəsir və Təbərinin həmin ayənin təfsirində qeyd etdikləridir: Bədr müharibəsində qələbədən sonra qiymətli və qırmızı rəngli bir parça itdi. Bə’zi nadanlar Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-i xəyanətdə müttəhim etdilər. Amma çox keçmədən parça tapıldı və mə’lum oldu ki, əsgərlərdən biri onu götürmüşdür.
Peyğəmbərə yaxılan bu ittihamlar ədalətlə uyğun gəlirmi?! Əgər öz vicdanımızı hakim seçsək, «bu şəxslər ədalətli, pak-pakizə idilər və heç kəsin onların işlərinə irad tutmağa haqqı yoxdur» - deyə qəbul edə bilərikmi?!
Biz heç vaxt bunu inkar etmirik ki, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in səhabələrinin əksəriyyəti şərafətli, pak insanlar idi, lakin bu barədə ümumi və külli bir hökm verərək onların hamısını təqva, ədalət suyu ilə yuyub bəzəmək, eləcə də onların əməlləri barəsində hər növ tənqidçilik haqqını inkar etmək doğrudan da yanlış işdir.
Bu necə ədalətdir ki, zahirdə Peyğəmbər səhabələrindən sayılan bir şəxs – Müaviyə uzun illər Əli (əleyhis-salam) kimi yüksək məqamlı səhabəyə lə’nət göndərməyi vacib etmiş, bütün şəhərlərə göstəriş vermişdi ki, bu proqramı icra etsinlər?! Aşağıdakı iki rəvayətə diqqət yetirin:
Müslüm özünün «Səhih» kitabında (bu, sünnülərin ən mö’təbər kitablarından biridir) yazır: Müaviyə Sə’d ibni Əbi Vəqqasa dedi: «Nə üçün Əbu Turaba (Əliyyibni ƏbiTalibə) lə’nət göndərmirsən?» O dedi: «Mən onun barəsində Peyğəmbərdən üç mühüm fəzilət eşitmişəm ki, əgər onların biri məndə olsaydı, mənim üçün dünyanın ən qiymətli sərvətlərindən də mühüm olardı. Buna görə də ona lə’nət göndərmək icazəsini özümə vermirəm.»[1]
2-«Əl-əqdül-fərid» kitabında (İbnu Əbdi Rəbbih Əndəlusi kimi böyük sünnü aliminin əsəridir) belə oxuyuruq: Həsən ibni Əli (əleyhis-salam) vəfat edən ildə Müaviyə Allahın evinin ziyarətinə gəldi və Mədinəyə daxil oldu. O, qərara almışdı ki, Peyğəmbərin minbərində Əliyə lə’nət göndərsin! Müaviyəyə dedilər: «Sə’d ibni Əbi Vəqas məsciddədir və zənnimizcə, o, sənin bu işinə dözə bilməyib kəskin əks-reaksiya göstərəcək. Bir nəfər göndər, onun fikrini öyrənsin.»
Müaviyə bir nəfəri Sə’din yanına göndərdi və bu məsələni ona dedi. Sə’d cavabında dedi: «Əgər belə bir iş görsən, mən Peyğəmbər məscidindən çıxacaq və bir daha ora gəlməyəcəyəm!»
Müaviyə Sə’din bu cür reaksiyasını görəndən sonra Əlini söymədi. Nəhayət, Sə’d dünyadan getdikdən sonra Müaviyə minbərdə Əlini yenidən söyməyə başladı və özünün bütün işçilərinə və övladlarına yazdı ki, minbərlərdə onu söysünlər, onlar da bu göstərişə əməl etdilər. Bu hadisə Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in həyat yoldaşı Ümmü Sələməyə çatdıqda Müaviyəyə bir məktub yazdı və dedi: «Siz minbərlərdə Allahı və Peyğəmbəri söyürsünüz! Məgər demirsinizmi ki, Əliyyibni Əbi Talib və onu sevənlərə lə’nət göndərirsiniz?! Mən şahidlik edirəm ki, Allah da,Peyğəmbər də Əlini sevir. Deməli, siz əslində Allahı və Peyğəmbəri lə’nətləyirsiniz!» Müaviyə Ümmü Sələmənin məktubunu oxudu, lakin onun sözlərinə e’tina etmədi.[2]
Bu çirkin əməllər ədalətlə uyğun gəlirmi?! Heç bir adil, yaxud aqil insan özünə icazə verməz ki, belə yüksək məqama malik olan bir şəxsiyyəti bu qədər geniş səviyyəli və dəhşətli şəkildə lə’nətləsinlər.
Ərəb şairi deyir:
اعلی المنابر تعلنون بسبه و بسیفه نصبت لکم اعوادها؟!
«Minbərlərdə onu aşkarda lə’nətləyirsiniz,
Halbuki bu minbərlər onun qılıncının bərəkətindən bərqərar olunmuşdur!»
[1] «Səhihi Müslüm», 4-cü cild, səh.1871, fəzailus-səhabə kitabı; həmçinin «Fəthül-Bari fi şərhi Səhihi Buxari», 7-ci cild, səh.60 (O üç fəzilət bunlardır: mənzilət hədisi, ləu’tiyənnər-rayətə ğədən» hədisi və mübahilə ayəsi.)
[2] «Əl-əqdül-fərid», 4-cü cild, səh.366; «Cəvahirul-mətalib fi mənaqibi imam Əliyyibni Əbi Talib», 2-ci cild, səh.228, Məhəmməd ibni Əhməd Dəməşqi Şafei (9-cu hicri əsrində vəfat etmişdir).
