Mərhəmət dini - İslam maarifi və əqidəvi şübhələrə cavab

 Cəmiyyətdə nadanlığın artması bir sıra ictimai pozuntu və problemlərlə nəticələnir. Onlardan bəzilərinə işarə edirik:
1.    Nadanlıq ikitirəlik və qarşıdurma amilidir.
Allah-taala Mədinə yəhudilərinin daxili qarşıdurmaları haqda buyurur:
“لَا یُقَاتِلُونَکُمْ جَمِیعًا اِلَّا فِی قُرًى مُّحَصَّنَهٍ اَوْ مِن وَرَاءِ جُدُرٍ ۚ بَاْسُهُم بَیْنَهُمْ شَدِیدٌ ۚ تَحْسَبُهُمْ جَمِیعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّىٰ ۚ ذَٰلِکَ بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا یَعْقِلُونَ ”(1)
“Onların hamısı möhkəm qalalarda və ya divar arxasından başqa yerdə sizinlə döyüşmürlər. Öz aralarında vuruşmalar güclüdür (amma sizin müqabilinizdə zəif!) Güman edirsən ki, onlar müttəfiqdirlər, halbuki qəlbləri pərakəndədir. Bu ona görədir ki, onlar dərin düşünməyən dəstədirlər”.
“قرى” – ”qurən” sözü, “قریه” – ”qəryə” sözünün cəm formasıdır, şəhər və kənd də daxil olmaqla mənası abadlıqdır. Bəzən də bir qrup insanın toplaşdığı yerə deyilir.
“قرى محصنه” – ”qurən muhəssənətin” o abadlığa deyilir ki, bina, divar, xəndək və digər maneələrlə düşmən hücumunun qarşısı alınmışdır. “Bəni-Nəzir (Mədinədəki üç yəhudi tayfasından biri) tayfasından söz açan bu ayə onların daxili qorxusundan, ixtilafından və pərakəndəliyindən xəbər verir. Ayədə buyurulur: Onların zahiri birliyinə baxma, əslində onlar pərakəndədirlər. Bu isə cahil və nadanlıqlarına görədir.
Həmişə ixtilaf nadanlıqdan, birlik isə məlumatlı olmaqdan qaynaqlanır. Cahil insanlar nəinki pərakəndəliyin böyük təhlükəsini görmür, birliyin bərəkətindən də xəbərsizdirlər. Bundan əlavə, sağlam həyat prinsipləri, əməkdaşlıq tərzi və düzgün ictimai fəaliyyət şərtləridən belə qafildirlər. Bu da, onları ikitirəliyə çəkib aparır.
Təəssübkeş, inadkar, xudbin, ədavətli və acımasız fərdlər əsla birlik qura bilməzlər. Çünki, bunların hər biri birlik yolunda ən böyük maneədir və bildiyimiz kimi bu nəsnələrin hər biri nadanlıqdan doğur (2).
2.    Nadanlıq bədgümanlıq və bədbinlik amilidir.
Allah-taala bir qrup müsəlmanın Ühüd döyüşündəki yanlış gümanları haqda buyurur:
“ثُمَّ اَنزَلَ عَلَیْکُم مِّن بَعْدِ الْغَمِّ اَمَنَهً نُّعَاسًا یَغْشَىٰ طَایِفَهً مِّنکُمْ ۖ وَطَایِفَهٌ قَدْ اَهَمَّتْهُمْ اَنفُسُهُمْ یَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَیْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِیَّهِ” (3)
“Sonra bu qəm-qüssənin ardınca sizə bir təskinlik nazil etdi. Bu təskinlik mürgü surətində idi ki, (Ühüd hadisəsidən sonrakı gecədə) – bir qisminizi bürüdü. O biri qisminiz isə öz canlarının hayında idi (və gözlərinə yuxu getmədi). Onlar Allah barəsində cahiliyyət dövründəki düşüncələrə bənzər yanlış gümanlara qapıldılar”.
Bu ayə Ühüd döyüşündən sonrakı ağrılı və iztirablı gecədə baş verən macəraya işarə edir; bəzi müsəlman dəstələr düşmənin ağır zərbəsinə davam gətirdikdən sonra, Qüreyş fatehlərinin növbəti dəfə Mədinəyə dönəcəyini və Ühüd meydanındakı hadisələr nəticəsində müsəlmanların zəifləmiş müqavimətlərini birdəfəlik qıracaqlarına ehtimal edirdilər.
Bu arada Allah onlara sakitləşdirən bir yuxu verdi və iztirablarına son qoydu. Lakin imanı zəif olanlar gərgin düşüncə altında səhəri yuxusuz açdılar; bəzən özləri ilə danışır, bəzən öz aralarında düşünürdülər ki, görəsən, Allah Rəsulunun (s) vədələri həqiqətən, doğrudurmu? Görəsən, Ühüddə başq verən bu acınacaqlı halla sonda zəfər çalacağıqmı? Bu həngamədən sağ-salamat çıxacağıqmı? Və bizə deyilənlər hamısı yalan idimi? Bu kimi şeytani vəsvəsələr, nadanlıqdan doğan bədgümanlıqlar onları rahat qoymurdu.
Lakin qarşıdakı hadisələr göstərdi ki, onlar çox səhv ediblər, ilahi vədələrin hamısı həqiqət idi. Cəhalət dövründən qopa bilmədiklərindən dolayı, Allah və Rəsulu (s) barəsində belə pis gümanlara düşmüşdülər.
Bu ibarə bədgümanlıq amillərindən birinin nadanlıq və hadisələri düzgün təhlil etmək potensialının olmaması olduğunu göstərir. Əgər insan məlumatlar sayəsində hadisələri düzgün təhlil edə bilsə, belə bədbinlik və bədgümanlıqlara mübtəla olmaz.
3.    Nadanlıq ədəbsizliyin qaynağıdır.
Allah