امام علي(عليه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» – که به امام حسن(علیه السلام) نوشته شده – به عنوان مقدمه مى فرمايد: (و بدان به يقين هرگز به همه آرزوهايت دست نخواهى يافت و [نيز بدان] هرگز از اجلت تجاوز نخواهى كرد [و بيش از آنچه مقرر شده عمر نمى كنى] و تو در همان مسيرى هستى كه پيشينيان تو بودند [آنها رفتند و تو هم خواهى رفت])؛ «وَ اعْلَمْ يَقِيناً أَنَّكَ لَنْ تَبْلُغَ أَمَلَكَ، وَ لَنْ تَعْدُوَ أَجَلَكَ». آن گاه چنين نتيجه مى گيرد: (حال كه چنين است در به دست آوردن دنيا زياده روي مكن و در كسب و كار ميانه رو باش)؛ «فَخَفِّضْ(1) فِي الطَّلَبِ وَ أَجْمِلْ(2) فِي الْمُكْتَسَبِ».
جمله «لَنْ تَبْلُغَ أَمَلَكَ» بيان واقعيّتى روشن است كه هيچ انسانى در اين جهان به تمام آرزوهاى خود نخواهد رسيد، بنابراين چرا در طلب روزى حريص باشد؟
جمله «وَ لَنْ تَعْدُوَ أَجَلَكَ» اشاره به اين است كه عمر انسان به هر حال محدود است و هيچ كس نمى تواند بيش از وقت مقرر در اين جهان بماند. حال كه چنين است چرا براى به دست آوردن مال، بيش از حد دست و پا بزند؟ تعبير به «خَفِّضْ»؛ (آرام باش و فرو نِه) و «أَجْمِلْ»؛ (راه اعتدال پيش بگير) هر دو اشاره به يك حقيقت دارد و آن ترك حرص براى جلب روزى بيشتر است. البته اين تعبير هرگز تلاش و سعى براى به دست آوردن روزى حلال را نفى نمى كند.
امام(عليه السلام) در ادامه اين سخن به استدلال پرمعنايى توسل مى جويد و مى فرمايد: (زيرا بسيار شده كه تلاش فراوان [در راه دنيا] منجر به نابودى [اموال] گرديده [اضافه بر اين] نه هر تلاشگرى به روزى رسيده و نه هر شخص ميانه رويي محروم گشته است)؛ «فَإِنَّهُ رُبَّ طَلَبٍ قَدْ جَرَّ إِلَى حَرَبٍ(3)؛ فَلَيْسَ كُلُّ طَالِبٍ بِمَرْزُوقٍ، وَ لَا كُلُّ مُجْمِلٍ بِمَحْرُومٍ». شبيه اين مضمون در حديثى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) آمده است، حضرت مى فرمايد: «اَجْمِلُوا فِي طَلَبِ الدُّنْيا فَإنَّ كُلَّا مُيَسَّرٌ لِما خُلِقَ لَهُ»(4)؛ (در طلب دنيا ميانه رو باشيد؛ چرا كه به هركس آنچه مقدر شده است داده مى شود).
جمله «رُبَّ طَلَبٍ قَدْ جَرَّ إلَى حَرَبٍ»؛ (چه بسيار تلاش فراوانى كه منجر به نابودى شده) به گفته بعضى از نويسندگان، ضرب المثلى در لسان العرب است كه مضمون آن را در فارسى، سعدى در ضمن دو بيت آورده است:
شد غلامى كه آب جوى آورد *** آب جوى آمد و غلام ببرد
دام، هر بار ماهى آوردى *** ماهى اين بار رفت و دام ببرد
دو جمله «فَلَيْسَ كُلُّ طَالِبٍ ... وَ لَا كُلُّ مُجْمِلٍ ...» در واقع به منزله دليل است براى آنچه در جمله هاى قبل درباره رعايت اعتدال و ميانه روى در طلب رزق آمده است و اشاره به اين حقيقت است كه دست و پاى زياد زدن هميشه درآمد بيشتر و رعايت اعتدال و ميانه روى هميشه درآمد كمتر را در پى ندارد؛ بلكه لطف الهى بر اين قرار گرفته آنها كه بر او توكّل كنند و حرص و آز و طمع را كنار بگذارند و به صورت معتدل براى روزى تلاش نمايند زندگى بهتر و توأم با آرامش بيشتر داشته باشند و در ضمن، ديگران نيز اجازه پيدا كنند كه از تلاش خود براى روزى بهره گيرند و حريصان جاى را بر آنها تنگ نكنند.(5)