در آيات قرآن آمده است كه خداوند روزى را براى هركس بخواهد گسترده و براى هركس بخواهد تنگ مى‌ كند. اين تعبير كه در آيات فراوانى تكرار شده ممكن است اين توهّم را ايجاد كند كه روزى به كلّى از دست انسان خارج است؛ بنابراين اگر گروهى متنعّم و گروه ديگر محروم‌ اند همه آنها خواست خدا است و كارى از ما ساخته نيست! و اين مى‌ تواند دستآويز مناسبى براى كسانى كه اصل مذهب را زير سؤال مى‌ برند و آن را مولود حركت‌ ها و طرح‌ هاى استعمارى مى‌ پندارند! باشد.
ولى اگر در همان آيات و روايات دقت كنيم و در عوامل تنگى و گستردگى روزى بينديشيم، تفسير آن آيات و اسرار اين روايات كاملا روشن و سمپاشى‌ ها برچيده مى‌ شود و نكات مهمّى از آنها به دست مى‌ آيد كه بسيار ارزنده است. كرارآ گفته‌ ايم تعبير به «مشيّت الهى» مفهوم‌ اش اراده بى حساب و كتاب نيست؛ بلكه اراده‌ اى است آميخته با حكمت، و حكمت خدا ايجاب مى‌ كند كه هركس تلاش و كوشش و اخلاص و فداكارى بيشترى داشته باشد روزى‌ اش را گسترده‌ تر گرداند: «وَ أَنْ لَيْسَ للاِنْسانِ اِلّا ما سَعى»(1)؛ (و این که براى انسان چیزى جز [حاصل] سعى و کوشش او نیست)، و «وَ كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهِيْنَةٌ»(2)؛ ([آرى] هرکس در گرو اعمال خویش است). سپس می فرماید: (و هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى کند)؛ «وَ مَنْ يَتّقِ الله يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجآ وَ يَرزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ».(3)
تقوا موجب حاكميت عدالت اجتماعى و عدالت اجتماعى سبب گسترش روزى‌ ها است؛ همچنين سعى و كوشش، زمينه ساز شكوفايى اقتصادى و عامل وسعت روزى است. بنابراين تعليمات فوق با توجّه به ريشه‌ هاى آنها نه تنها عامل سكون و ترك تلاش نيست؛ بلكه از عوامل مؤثر آن محسوب مى‌ شود.
شاهد اين سخن حديث لطيفى است كه از على(علیه السلام) نقل شده؛ آنجا كه فرمود: «إنَّ اْلأَشْياءَ لَمّا ازْدَوَجَتْ اِزْدَوَجَ الْكَسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنَتَجا بِيْنَهُما اَلْفَقْرَ»(4)؛ (هنگامى كه [در آغاز كار] موجودات جهان با هم ازدواج كردند تنبلى و ناتوانى با هم عقد زوجيت بستند؛ فرزندى از آنها متولّد شد به نام فقر!). آرى فقر و تنگدستى يك ملّت نتيجه مستقيم ضعف‌ ها و تنبلى‌ هاى آنها است؛ و حكمت خداوند ايجاب مى‌ كند كه روزى را بر چنين كسانى تنگ كند. دقت در عوامل تنگى و وسعت روزى در روايات اسلامى شاهد گوياى ديگرى براى گفتار بالا است. از جمله امورى كه در روايات اسلامى موجب وسعت و فزونى روزى شمرده شده امور زير است:
صله رحم، نظافت خانه و ظروف و بدن، مواسات با برادران مسلمان، صبح زود به دنبال كسب و كار رفتن، شكر نعمت، ترك حرص، پرهيز از قسم دروغ، استغفار و توبه از گناهان، حسن نيّت در كارها، نيكى نسبت به همسايگان و سرانجام توجّه به خدا.(5) تأثير هريك از اين امور در سالم سازى جامعه و پيشبرد اهداف اقتصادى و فزونى ارزاق روشن است.

در حديثى از پيغمبر اكرم(صلوات الله علیه) مى‌ خوانيم: «طِيْبُ الْكَلامِ يَزِيْدُ فى اَلارْزاقِ»(6)؛ (خوش زبانى روزى را زياد مى‌ كند). در حديث ديگرى از اميرمؤمنان على(علیه السلام) آمده است: «فِى سَعَةِ الاَخْلاقِ كُنُوزُ الارزاقِ»(7)؛ (گنج‌ هاى روزى در اخلاق خوب و گسترده نهفته شده). در حديث ديگرى از امام صادق(علیه السلام) آمده: «كَثَرْةُ السُحْتِ يَمْحَقُ الرِّزْقَ»(8)؛ (كثرت حرام روزى را نابود مى‌ كند!).(9)