سرعت تأثیر و دوام اثر در افکار صاحبدلان و قشرهاى فهمیده یکى دیگر از نشانه هاى واقعیت یک دعوت است.

چرا؟

زیرا چنین تأثیرى هنگامى ممکن است که پایه دعوت روى فطریات و واقعیت زندگى، و منطبق با قوانین آفرینش که حاکم بر زندگى اجتماعى بشر است باشد.

یک قانون غیر فطرى و ناسازگار با سازمان روحى، و ارگانیسم جسمى انسان، کم اثر و بر فرض تأثیر کم دوام و ناپایدار است.

به عبارت دیگر: «قوانین تشریعى» همواره باید مکمّل «قوانین تکوینى» باشد و رمز پایدارى و بقاى آن در همین است.

فى المثل پایه زندگى انسان که از فطرت او الهام مى گیرد بر اساس ارتباط افراد، استحکام پیوندهاى اجتماعى تشکیل زندگى خانوادگى و روابط دسته جمعى است.

بنابراین اگر آئینى دعوت به سوى رهبانیت، و انزواطلبى، و ترک دنیا نمود (آنچنان که در میان دیرنشینان مسیحى، و یا ترک ازدواج آنچنان که در میان کشیشان کاتولیک رایج است) مطمئناً دوامى نخواهد داشت، همانطور که امروز مى بینیم جز قالب بى روحى از این مراسم باقى نمانده.

سرّ این موضوع روشن است، انسان همواره به سوى امورى کشانیده مى شود که فطرت او اقتضا مى کند نه امورى بر ضد فطرت، و یا مخالف عقل و خرد.

ممکن است در اینجا کسانى ایراد کنند که ما امروز مسلکهاى نادرستى را سراغ داریم که صدها میلیون نفر را به سوى خود جذب کرده و بطور فعالى از آن دفاع مى کنند، آیا کمونیسم از این قبیل نیست؟

ولى توجه به یک نکته مى تواند جوابگوى اینگونه سئوالات باشد، و آن اینکه پیروزى نسبى این قبیل مسلکها نه به خاطر اصالت همه جانبه آنهاست، بلکه به خاطر آمیختن اصول نادرست، با تزهائى همچون مبارزه با استعمار انسانها، اختلاف طبقاتى، بردگى افراد و ملل به دست افراد و ملل دیگر مى باشد، و در واقع رمز موفقیت آنها در همین قسمت نهفته است، نه در اصول دیگر.

بنابراین سر پیروزى و پیشرفت یک آئین، یا مسلک، همواره مرتبط با یک امر واقعى و به عبارت دیگر نقطه یا نقاط قوت آن است.

اما پیشرفت سریع اسلام چیزى نیست که بر کسى مخفى باشد، و جالب اینکه پیدایش آئینى از یک سرزمین عقب مانده نیمه وحشى، با توجه به وسائل کند ارتباطى آن روز، و نفوذ عمیق و گسترده آن در سراسر جهان متمدن هنوز به صورت یک معما براى مورّخان بزرگ غربى باقى مانده است.

نویسندگان کتاب «تمدّن غرب و مبانى آن در شرق» که سه تن از دانشمندان معروف آمریکائى هستند هنگامیکه به فصل مربوط به «پیدایش و گسترش اسلام» مى رسند صریحاً اعتراف مى کنند: «با تمام کوششهائى که براى شناخت پیشرفت سریع اسلام در جهان شده، تا آنجا که در مدتى کمتر از یک قرن توانست بر قسمت عمده جهان متمدن آن روز سایه بیفکند، و على رغم تفسیرها و تجزیه و تحلیلهائى که در این قسمت از تاریخ به عمل آمده هنوز این مسئله به صورت معمائى باقى است!

کتابى که دانشمند اروپائى و اکسیاواگلیرى تحت عنوان و «پیشرفت سریع اسلام» نگاشته شاهد دیگرى براى توجه عمیق مورخان و جامعه شناسان غرب به امتیاز سرعت تأثیر آئین محمد (ص) در محیط خود و در جهان آن روز و سپس در دنیاى امروز است.

مخصوصاً مطالعه این قسمت از تاریخ اسلام را باید با توجه به وضع مردم حجاز، و فقدان سواد، وجود تعصبهاى کشنده و لجاجت شدید که از خصایص اقوام نادان و عقب افتاده است، انجام داد.

باید توجه داشت که شانس پیشرفت یک انقلاب اصلاحى در چهارچوب وحدت فکرى و عقیدتى و اجتماعى در میان چنین مردمى بسیار کم است زیرا:

اولا ـ در چنین محیطها، و در میان چنین افراد، اختلافات بسیار زیاد و ریشه دار است، زیرا هر مسئله جزئى که تصادم مختصرى با منافع آنها داشته باشد منجر به برخوردهاى شدید، و وحشتناک مى شود، و بنابراین طرح وحدت با موانع قوى مواجه خواهد بود.

ثانیاً ـ «گذشت» آنها به نسبت کمى رشد اجتماعى و فکرى آنها بسیار کم، و کوچکترین مسائل تا مدتى طولانى در روح آنها پایدار میماند، اصولا مسئله اى کوچک براى آنها وجود ندارد، و هر امر جزئى در نظرشان کلى و مهم است و به همین دلیل کینه جو و کینه توزند.

ثالثاً ـ به همان اندازه که سطح افکار آنان پائین است، و منطقشان ضعیف، حکومت عادات و تقالید بر آنها فوق العاده قوى و دیرپاست، و به همین جهت شکستن عادات آنها کار بسیار مشکلى محسوب مى شود.

اقوام جاهلیت نمونه بارزى از این نوع مردم بودند و هزاران پرونده اختلاف میان آنها وجود داشت که هر یک از آنها کافى بود آتش جنگى را سالیان دراز شعله ور نگاه دارد.

ولى پیامبر آمد و تمام این پرورنده ها را به طرز ماهرانه اى سوزانید، دلها را از کینه ها با آب تعلیمات حیات بخش خود شستشو داد، و سازمان فکرى و اجتماعى و اخلاقى آنها را به کلى دگرگون ساخت و آنها را به صورت مبلّغان ورزیده و داعیان آئین جدید براى روشن کردن جهان تاریک آن روز به همه جا فرستاد، از تاریکى نور آفرید، و از مرگ زندگى، و از پراکندگى و نفاق و جهل، اتحاد و برادرى و دانش.

***

البته اعتراف مى کنم که شرح هر یک از این قرائن دهگانه نیازمند به ذکر شواهد مستند تاریخى فراوان است که از عهده «بخشى از یک کتاب» بیرون مى باشد.

اما گمان میکنیم با در نظر گرفتن اشاراتى که در همین بحث کوتاه شد بتوان دریچه اى بسوى این طرز استدلال براى شناخت پیامبران راستین از دروغین مخصوصاً براى شناسائى پیامبر بزرگ اسلام (ص) گشود.

***

راه سوم

براى شناسائى پیامبر اسلام گاهى راه دیگرى نیز به راههاى فوق افزوده مى شود، و آن از طریق بررسى بشاراتى است که در کتب انبیاى پیشین آمده است.

ولى چون در این زمینه در کتابهائى مانند «انیس الاعلام» و «الهدى» و «بشارات عهدین» به قدر کافى بحث شده، از بسط سخن در این باره خوددارى نموده و خوانندگان گرامى را به کتابهاى فوق ارجاع میدهیم.