قال على (علیه السلام):
«یا کُمَیْلُ! قُلِ الْحَقَّ عَلى کُلِّ حال وَ وادِّ الْمُتَّقینَ وَ اهْجُرِ الْفاسِقینَ وَ جانِبِ الْمُنافِقینَ وَ لا تُصاحِبِ الْخائِنینَ»; «اى کمیل! از گفتن حق در هر حال دریغ مکن، و انسان هاى باتقوى را دوست بدار، از فاسقین و گنهکاران دورى کن، و مراقب منافقین و دو رویان باش، و با خیانت پیشگان رفاقت و مصاحبت نکن»(1).

شرح و تفسیر

حضرت على (علیه السلام) طبق این روایت، براى بهتر زیستن پنج دستور به کمیل، که یکى از دوستان بسیار مورد علاقه آن حضرت بود، مى دهد.
دستور اوّل: «اى کمیل! هیچ گاه از گفتن حق خوددارى مکن» در تمام عمرت طرفدار حق باش; چه در سختى و چه در راحتى، چه به هنگام قدرت و چه زمانى که فاقد قدرت هستى، چه بر تخت قدرت و چه بر خاک مذلّت، خلاصه در تمام طول عمرت، که در این دنیا زیست مى کنى، حرف حق و سخن حق بگو. حضرت سپس به کمیل سفارش مى کند، با چه کسانى زندگى کند و از چه کسانى فاصله بگیرد:
دستور دوم: «اى کمیل! همراه پرهیزکاران باش و دوستشان بدار»; زیرا دوست متّقى و پرهیزکار، چون به خاطر رضاى خدا با تو دوست هست، در سختى و مشکلات تو را رها نمى کند و به همین جهت تو را به گناه تشویق نمى نماید و به همین علّت مانع از اطاعت و بندگى تو نمى گردد. آرى مودّت پرهیزکاران را همیشه در خزانه قلبت حفظ کن. حضرت سپس به کمیل دستور مى دهد که از سه طایفه خوددارى نماید:
دستور سوم: «اى کمیل! زندگى ات را از فاسقین و اهل گناه «جدا کن»، اهل گناه بالاخره تو و خانواده ات را آلوده مى کنند، پس براى حفظ خود و خانواده ات از آن ها کناره بگیر و با آن ها قطع رابطه کن.
دستور چهارم: «اى کمیل! مواظب مکر و حیله منافقین باش» این که در مورد فاسقین دستور به هجران وجدایى مى دهد، ولى نسبت به منافقین امر به مواظبت و مراقبت مى کند، بدین جهت است که در هر جامعه اى منافق وجود دارد و نمى توان آن ها را جداسازى کرد و به راحتى قابل شناسایى نیستند، و اتّفاقاً مسلمین بیش ترین ضربه را از همین طائفه خورده اند و لهذا باید مواظب شیطنت و مکر و فریب آن ها بود، هر چند نتوان جامعه را از آن ها پاک کرد.
دستور پنجم: «اى کمیل! با خیانت کاران رفاقت نکن» انسان هاى خیانت پیشه صلاحیّت رفاقت، شراکت، دوستى، و مانند آن را ندارند.
اگر در این کلام دقّت شود و در یک جامعه عملى گردد، قطعاً در آن جامعه تحوّلى روى خواهد داد; زیرا هر جامعه اى از خیانت، نفاق، گناه و کتمان حق رنج مى برد و نیازمند تقوى و پاکى و بیان حقایق و انسان هاى پرهیزکار است. اگر جامعه اى را از صفات رذیله فوق پاک کنیم و به ویژگى هاى خوب زینت بخشیم بدون شک جامعه اى ایده آل خواهد شد.

1. بحار الانوار، جلد 74، صفحه 413.