جمعى از برادران روحانى از اینجانب خواستند که نظر خود را درباره مسائل مربوط به رؤیت هلال با ذکر دلیل کوتاه و مختصر بیان کنم.
این نوشتار به عنوان اجابت دعوت این عزیزان و انجام وظیفه در این شرایط خاص، تنظیم شده است، و عمدتاً به اصل مسأله «رؤیت هلال» سپس به «مسأله رؤیت هلال با تلسکوپ» و بعد به «مسأله اتّحاد افق» مربوط مى شود.
ولى قبل از همه به مسأله اى که شاید مهمتر از اینها باشد مى پردازم و آن اختلاف اسفناکى است که بارها در طىّ سال هاى اخیر، در امر «رؤیت هلال شوّال» رخ داد و شهد شیرین عید را در کام همه تلخ کرد.
گروهى امروز نماز عید مى خواندند و مى گفتند «اسئلک بحق هذا الیوم الذى جعلته للمسلمین عیداً...» و فردا گروه دیگرى در همان شهر و گاه در همان مسجد، عین همین عبارت را مى گفتند و معلوم نبود منظور از «المسلمین» در این عبارات کیست؟!
عدّه اى به هم تبریک عید مى گفتند و جماعتى در حال روزه بودند و دعاى یا على یا عظیم... و هذا شهر عظمته و کرمته... و هو شهر رمضان... مى خواندند و گاه در یک لحظه و حتّى یک خانه این اختلاف جانکاه دیده مى شد، در حالى که اسلام دین «توحید» در تمام زمینه هاست و خواهیم دید حتّى با وجود اختلاف فتاوى هیچ موجبى براى این اختلاف ها نیست.
مردم از این بیم دارند که در سال هاى بعد نیز این امر تکرار شود، و در نتیجه بعضى از ناآگاهان تعلیمات اسلام را زیر سؤال ببرند.
این امر هنگامى نگران کننده تر مى شود که مى بینیم در اغلب کشورهاى اسلامى مسأله رؤیت هلال حل شده و لااقل اهل یک کشور با یکدیگر هماهنگ هستند، ولى در کشور ما چگونه است؟
شاید تنها ما هستیم که این مسأله را حل نکرده ایم، با این که فقهاى قوى و آگاهى داریم.
مشکل اصلى در این است که ما با مسأله رؤیت هلال که از «موضوعات» است مانند یک مسأله فقهى و «حکمى از احکام شرع» برخورد مى کنیم.
در حالى که مى دانیم مردم هر چند در مسائل و احکام فقهى یا باید مجتهد باشند یا از مجتهدى پیروى کنند، ولى در موضوعات (مانند رؤیت هلال) هر کس مى تواند به یقین و اطمینان خود عمل کند.
توضیح این که وجوب روزه ماه مبارک رمضان از ضروریّات اسلام و واضحات قرآن است و هیچ کس در آن تردید ندارد، و چون اصل وجوب از ضروریّات دین است، طبعاً تقلید هم در آن راه ندارد; ولى در احکام، جزئیّات، شرایط و موانع روزه باید یا مجتهد بود یا از مجتهدان آگاه تبعیّت کرد.
امّا این که امروز ماه مبارک رمضان است، یا نیست، از موضوعات است که هر کس مى تواند در آن به تشخیص خود عمل کند، یعنى هر گاه بر کسى ثابت شد که روز اوّل ماه رمضان است مى تواند روزه بگیرد و اگر عید ثابت شد، افطار کند.
گرچه مردم روى اعتمادى که به مراجع دارند در این گونه موضوعات مهم نیز به سراغ مراجع مى روند تا بهتر تشخیص دهند، امّا مراجع از نظر شرعى هیچ الزامى به نظر دادن درباره این موضوع ندارند و مى توانند بگویند این مسأله از موضوعات است و خودتان تحقیق کرده و عمل کنید.
از سوى دیگر اگر هر یک از مردم در این مسأله که جنبه عمومى و اجتماعى دارد، جداگانه به تحقیق پردازد اختلافات زیادى، به خاطر تعدّد منابع تحقیق، به وجود مى آید که با روح اسلام سازگار نیست.
همان گونه که رجوع به مراجع به طور جداگانه نیز از این مشکل دور نخواهد بود، زیرا ممکن است چند نفر از شهود نزد یک مرجع بزرگوار به گونه اى گواهى دهند و چند نفر به شکل دیگر نزد مرجع بزرگوار دیگرى، یا شهودى که نزد یک مرجع گواهى مى دهند، ممکن است
مورد اعتماد دیگرى نباشند، یا اصلا شهودى که نزد این مرجع مى روند، موفّق به درک محضر مرجع دیگر نشوند.
این امور سبب مى شود هلال ماه بر یکى ثابت شود، و بر دیگرى ثابت نگردد، و اختلاف جانکاه و نگران کننده اى میان مردم پیدا شود و عظمت عید و ماه مبارک و شعائر مربوط به آن زیر سؤال رود و حتّى به یک شهر و در یک خانه نیز کشیده شود.
