مغالطه جدایی محبّت و عبادت

یکی از روشهای بدبین کردن مردم به ادیان، استفاده از مفاهیمی است که برای همه زیبا و جذاب می باشد؛ با وجود اینکه احکام و دستورات ادیان الهی، خصوصا اسلام با آنها منافات ندارد. امّا کسانی که دین را مانع محکمی در برابر زیاده خواهی و نفوذ خود می بینند، با مغالطه و فریب کاری آن را طوری مطرح می کنند که انسان فکر می کند منافاتی بین آنها وجود دارد. یکی از این مفاهیم مسأله «محبت» به دیگران می باشد. آنها این مسأله را در مقابل «نیایش» خدا قرار می دهند؛ در حالی که در آیات و روایات اسلامی موارد فراوانی درباره اهمیت محبت و شاد کردن دیگران آمده است. آنها جمله «شاد کردن قلبي با عمل بهتر از هزاران سر است که به نيايش خم شده باشد» را - که به «ماهاتما گاندي» نسبت داده شده است - مستمسک خود قرار داده اند تا عبادت خدا و نیایش مسلمانان را زیر سؤال ببرند.

جدایی وجود ندارد:

اگر برفرض این کلام متعلق به جناب گاندی باشد و ما این را بپذیریم، هرگز منافاتی با تعالیم دینی اسلام ندارد؛ زیرا در اسلام نیز، خنداندن و شاد کردن دیگران و رفع گرفتاری از دیگران، علاوه بر اینکه در برخی موارد واجب است (از جمله خمس، زکات، صدقات واجب و …)، به طور مطلق مستحب بوده و عبادت محسوب می شود.

اساس دين محبّت است‏:

طبق آیات قرآن و و روایات اسلامی، اساس دین محبت است. امام صادق(عليه السلام) در روايت زيبايى چنين مى فرمايد: «هَلِ الدّينُ الَّا الْحُبّ! انَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ: قُلْ انْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونى يَحْبِبْكُمُ اللَّه»(1)؛ (آيا دين جز محبّت و رحمت چيز ديگرى است؟! [سپس دليل كلامش را اين گونه بيان مى كند؛ زيرا] خداوند متعال [در آیه 31 سوره آل عمران] مى فرمايد: اگر خدا را دوست داريد از دستورات من [پيامبر(صلى الله عليه و آله)] اطاعت كنيد تا محبوب خداوند شويد).
در روايت ديگرى از امام باقر(عليه السلام) چنين مى خوانيم: «الدّين هُوَ الْحُبُّ وَ الْحُبُّ هُوَ الدّينُ»(2)؛ (دين محبّت است و محبّت دين است).
این محبت هم شامل محبت به خالق می شود و هم شامل محبت به مخلوق. اساسا اگر انسان در انجام هر کاری علاقه و محبت نداشته باشد هرگز دست به آن کار نمی زند؛ به عنوان مثال جاذبه جنسى و عشق و محبّت، انسانها را به سمت ازدواج -با همه مشكلاتش- سوق مى دهد؛ به گونه اى كه مرد و زن عاشقانه تمام سختي ها را به جان مى خرند بلكه تمام عمرشان را به پاى فرزندشان مى ريزند تا نوزادشان كم كم بزرگ شود و راه رفتن بياموزد، و سخن بگويد. آرى، انگيزه عشق و محبّت اين قدرت و قوّت عجيب و خيره كننده را دارد.(3)

احادیث شاد کردن دل مؤمن
علاوه بر آنچه بیان شد، احادیث فراوانی هم در خصوص شاد کردن دل مؤمنین و اهمیت بسیار بالای آن آمده است؛ از جمله در روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) که خود سرآمد محبت به بندگان و رحمة للعالمین بود می خوانیم: «إِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِدْخَالُ السُّرُورِ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ»(4)؛ (دوست داشتنی ترین اعمال نزد خداوند شاد کردن دل مؤمنین می باشد).
در روایت دیگری از امام باقر(علیه السلام) می خوانیم: «تَبَسُّمُ اَلرَّجُلِ فِی وَجْهِ أَخِیهِ حَسَنَهٌ وَ صَرْفُ اَلْقَذَى عَنْهُ حَسَنَهٌ وَ مَا عُبِدَ اَللَّهُ بِشَیْ‏ءٍ أَحَبَّ إِلَى اَللَّهِ مِنْ إِدْخَالِ اَلسُّرُورِ عَلَى اَلْمُؤْمِنِ»(5)؛ (لبخند مرد در روى برادرش، حسنه است و دور کردن خار و خاشاک از وى حسنه است و خدا پرستیده نشده به کارى که دوست تر باشد نزد خدا از شاد کردن دل مؤمن).
در کتاب شریف «اصول کافی» چند باب درباره شاد کردن دل دیگران و برطرف کردن گرفتاری و نیاز دیگران اختصاص داده شده است و روایات فراوانی در این باره بیان شده که نشان می دهد خود شاد کردن دل مؤمن و رفع گرفتاری او از بهترین مصادیق نیایش الهی شمرده شده است.(6)

بدى را با خوبى پاسخ دهيد
با این حال، دستورهای دین در زمینه محبت به دیگران در این حد متوقف نمی ماند و در متون دینی توصیه هایی به پاسخ دادن بدی با خوبی نیز دیده می شود.
خداوند متعال در آيه 60 سوره «الرَّحْمن» مى فرمايد: «هَلْ جَزَاءُ الْاحْسانِ الَّا الْاحْسانِ»؛ (آيا جزاى نيكى جز نيكى است؟). اين آيه شريفه، كه سرشار از محبّت و رحمت و دوستى است، به عنوان يك شعار اسلامى ما مسلمانان مى باشد.
با این حال با مطالعه ديگر آيات قرآن در مى يابيم كه خداوند متعال نه تنها پاسخ نيكى را رفتار نيك مى داند، بلكه به مسلمانان دستور مى دهد در مقابل بديها نيز به نيكى رفتار كنند، و پاسخ بدى را هم به نيكى بدهند! اين مطلب در آيه شريفه 96 سوره مؤمنون آمده است؛ مى فرمايد: «ادْفَعْ بِالَّتى‏ هِىَ احْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ اعْلَمُ بِما يَصِفُونَ»؛ (بدى را به بهترين راه و روش دفع كن [و پاسخ بدى را به نيكى ده] ما به آنچه توصيف مى كنند، آگاه تريم).(7)

نتیجه اینکه:

شادی و شاد کردن دیگران، چه با عمل و چه با حرف، خود عبادت است و سيره عملى‏، و رفتار و معاشرت هاى اجتماعى بزرگان دينى و رهبران و پيشوايان اسلامى، مملوّ از رحمت و عطوفت و محبّت‏ با پيروان خويش، بلكه با دشمنان اسلام است.(8) امّا این مساله نباید ما را از سایر روش های پرستش الهی باز دارد و هر کدام جایگاه خاص خودش را خواهد داشت. پرستش خداوند متعال از لحاظ عقلی و عاطفی بر ما واجب است و شکر نعمت های او به شمار می رود.(9) همچنین از لحاظ شرعی، خداوند متعال در آموزه های دینی، نوع و روش مورد پسند و صحیح را برای عبادت خویش مقرر و معین فرموده اند، که نماز و روزه هم جزء آن است و اجر و ثواب شاد کردن مؤمن و رفع نیاز دیگران، ما را از پرستش خدای تعالی، معاف نمی کند.