تقسيم ملك مشترك موروثی بدون حضور و رضايت سایر وراث [متفرقه ارث]

پرسش : به چهار برادر زمينى از پدر ارث رسيده است. اگر دو برادر كوچك در منطقه نباشند، آيا دو برادر بزرگ مى‌توانند زمين ارث پدرى را تقسيم كنند؟ چنانچه اين كار را انجام دهند؛ و بعداً يكى از برادران غائب، حاضر شود و راضى به آن تقسيم نشود، مى‌تواند تقسيم مذكور را بر هم زند؟

پاسخ : تقسيم ملك مشترك بدون حضور و رضايت تمام شرکا جايز نيست.

مغبون شدن یکی از وراث در تقسیم ارث [متفرقه ارث]

پرسش : سه برادر زمين ارثى پدرى را بين خود تقسيم مى‌كنند، كه در اين تقسيم برادر بزرگ مغبون می‌شود. هنگامی‌که متوجّه غبن مى‌گردد نسبت به تقسيم صورت گرفته اعتراض مى‌كند. برادر وسط حاضر به تقسيم دوباره نمى‌شود، امّا برادر كوچك دوباره تقسيم مى‌كند. برادر بزرگ در وصیت خود به پسرانش توصيه مى‌كند كه دوباره بايد تقسيم شود. آيا پسران آن شخص حق دارند از عموى وسطى خود بخواهند كه زمين را مجدداً تقسيم كند؟

پاسخ : هرگاه به تصديق كارشناسان مورد اعتماد برادر بزرگ در تقسيم اموال موروثى از پدر مغبون شده باشد حق دارد تقاضاى تقسيم مجدّد كند و اگر برخى از ورثه نپذيرند و برادر بزرگ‌تر فوت كند اين حق به ورثه او منتقل می‌شود؛ مشروط بر اینکه با دليل معتبر ثابت شود مغبون بوده است والا تقسيم سابق به قوّت خود باقی است.

انتقال تعهدات مورث به ورثه [متفرقه ارث]

پرسش : آقای الف در ضمن عقد لازم متعهد می شود خانه خود را به آقای ب بعد از یک سال تملیک کند، قبل از رسیدن موعد(یک سال) الف می میرد، ورثه وی ادعا می کنند با توجه به این که تعهد ناشی از شرط فعل یک تکلیف است بنابراین با وفات مورث شان آن منتفی شده و دیگر آنها تعهدی مبنی بر انتقال خانه ندارند؛ ولی مشروط له مدعی است ورثه باید به عنوان قایم مقام مشروط علیه، «مشروط به» را انجام داده و خانه را به وی منتقل کنند و حق تقسیم یا فروش آن را ندارند. در این فرض چه باید کرد؟

پاسخ : ورثه در اینجا جانشین مورث خود نمی شوند.

مطالبه طلب های میت توسط ورثه زودتر از موعد پرداخت [متفرقه ارث]

پرسش : با توجه به اینکه با مرگ شخص سال خمسی او فرامی‌رسد و کلیه بدهی‌های مؤجل او هم مؤجل می‌شود آیا طلب‌های مؤجل میت از مردم هم مؤجل می‌شود یعنی آیا ورثه حق‌دارند به کسانی که به پدرشان بدهکار است ولی زمان ادای دین بدهکاران مربوط به دو سه ماه آینده است بگویند باید زودتر از موعد مقرر بدهیتان به پدر ما را پرداخت کنید و الا ما راضی نیستیم؟ اگر چک باشد چطور؟

پاسخ : طلب های میت مؤجل نشده و در موعد خودپرداخت می شوند لذا ورثه میت حق مطالبه زودتر از موعد را ندارند و فرقی بین چک و غیر آن نیست.

تعلّق ملک به ورثه در صورت کوتاهی وکیل [متفرقه ارث]

پرسش : شخصی به وکیلش می‌گوید که فلان زمین را به اسم فلان پسرم بزن؛ امّا وکیل به هر دلیلی این کار را نمی‌کند تا اینکه موکل (مورث) می‌میرد، حالا فرزندان دیگر می‌گویند آن زمین مال همه ورثه است و آن پسر هم ادعا می‌کند من آن زمین را می‌خواهم تکلیف چیست؟

پاسخ : درصورتی‌که وکیل اقدامی نکرده، زمین تعلّق به همه ورثه دارد.

حق ورثه نسبت به موقوفه‌ی بلااستفاده [متفرقه ارث]

پرسش : شخصی سال‌ها پیش قطعه‌ای زمین و مقداری پول به آموزش‌وپرورش واگذار کرده به این نیت که مدرسه‌ای در آن ساخته شود اما هنوز این مدرسه به علل نامعلومی ساخته نشده است و در حال حاضر عنوان می‌کنند که دیگر در آن منطقه به مدرسه نیازی نیست. تکلیف ورثه او چیست؟

پاسخ : وجه مزبور و زمین به ورثه آن مرحوم برمی‌گردد و اگر ورثه اجازه دهند می‌توان چیز دیگری در آنجا ساخت.

تکلیف نصف مهریه ای که پدر شوهر متقبل شده است در صورت طلاق در دوران عقد [متفرقه ارث]

پرسش : پدری يک چهارم منزل خودش را مهريه عروس خود کرده است اگر عروس و پسرش در دوران عقد از هم جدا شوند نصف مهریه به عروس تعلق دارد، آیا نصف دیگر آن به پسر تعلق دارد یا بین همه وراث تقسیم می شود؟

پاسخ : باید نصف مهریه را به ورثه برگرداند تا بین آنها به نسبت ارث تقسیم شود.

تقسیم مال قبل از فوت و عدم قبض و اقباض بعضی از ورثه [متفرقه ارث]

پرسش : پدر بزرگی قبل از فوت خود خانه اش را فروخت، قسمتی از آن را برای خود خانه ی کوچک دیگری خرید و از پول باقی مانده سهم پسر اول را داد و بعد از آن فوت کرد و سهم بقیه بچه ها را نداد در حالیکه فقط در صورتی که 5 روز بیش تر زنده بود سهم آنها را هم می داد، بچه های باقی مانده آمدند و سهم خود را از آن پول که قرار بود پدر بزرگم به آنها بدهد جدا کردند در حالیکه پدر بزرگم یه مادر پیر داشت و از آن پول که به عنوان هدیه بود چیزی به او ندادند چون گفتند که پدر بزرگم از همان اول قصد داشته که فقط به بچه ها کمک کند، آیا این کار آنان اشکال دارد ؟ البته سهمی را از ارث باقی مانده بین همه تقسیم کردند؟

پاسخ : اگر همه ورثه رضایت به تقسیم داده اند مانعی ندارد ولی سهم مادر او را باید بدهند و یا با او مصالحه کنند.

تکلیف ملک مشترک موروثی در صورت اختلاف در قیمت آن [متفرقه ارث]

پرسش : اگر زمینی به ما ارث برسد که یک‌ششم این زمین سهم مادربزرگمان باشد و او نیز فوت شده باشد و سهمش بین عمه‌ها و عموهایم تقسیم شود، اگر کارشناس زمین را قیمت کند ولی خریدار قیمتی بالاتر از این را به ما بدهد فقط به خاطر اینکه ما یک‌ششم آن را می‌خواهیم به خانواده پدری بدهیم و خود خریدار به آنها بگوید که به قیمت کارشناس خریده است، آیا این قیمت اضافه که خریدار به ما داده است با توجه به اینکه عموهایم کارشناس آورده‌اند و کارشناس کمتر قیمت کرده است حرام است؟

پاسخ : ملک مشترک را به هر قیمت که بفروشند باید به همان نسبت به مالکان بدهند.

پنهان کردن چیزی از اموال میت به خاطر مصالحی [متفرقه ارث]

پرسش : یک دستبند طلا از مادربزرگم باقی‌مانده است؛ اگر سایر ورثه از این موضوع مطلع شوند ممکن است اختلافاتی به وجود آید. در این فرض آیا مادرم می‌تواند معادل قیمت آن را به‌عنوان هدیه از طرف خودش به سایر ورثه اهدا کند و از آن استفاده نماید؟

پاسخ : درصورتی‌که واقعاً باعث اختلاف و نزاع می‌شود این کار جایز است.

تعلق ثمن پرداخت شده مال الارث به یکی از ورثه به تمام وراث [متفرقه ارث]

پرسش : منزلی که ملک 5 نفر ورثه است به یک نفر فروخته شده است و یک سوم پول فی المجلس توسط خریدار بین ورثه به نسبت سهام تقسیم شد و دوسوم باقیمانده از پول منزل قرارشد موقع تنظیم سند و تحویل کلید خانه در محضر به ورثه داده شود، اما قبل از تنظیم سند خریدار مقداری ازسهم یک نفر از ورثه را با دریافت رسید به او داده است، حال سؤال این است که این مبلغ مال آن یک نفر است یا باید بین ورثه تقسیم شود؟

پاسخ : آنچه دریافت شده متعلق به همه ورثه است.

جلوگیری از تقسیم ارث [متفرقه ارث]

پرسش : بعد از فوت پدر ملکی به بنده و سایر خواهران و برادران به ارث رسید و پس از گذشت چند سال تصمیم به فروش آن گرفته شد که یکی از برادران که از لحاظ مالی بی نیاز می باشد و با علم به اینکه برخی از برادران و خواهران احتیاج شدید از لحاظ مالی به پول حاصل از فروش این ملک دارند مخالفت کرد، حال آیا از لحاظ شرعی با توجه به نیاز شدید مالی برخی از وراث، ممانعت از فروش این ملک وراثتی توسط یکی از وراث صحیح می باشد ، حکم آن چیست؟

پاسخ : کسی حق ندارد جلوی تقسیم مال مشترک را بگیرد لذا اگر اصل قابل تقسیم است باید آن را تقسیم کنند و اگر قابل تقسیم نیست آن را فروخته و تقسیم کنند و مخالفت بعضی از ورثه مانع از این کار نیست.

وارثان دیه [متفرقه ارث]

پرسش : دیه را چه کسى ارث می‌برد؟

پاسخ : تمام وارثان نسبى و سببى، مگر متقربان به مادر (مانند برادر و خواهر مادری).

عدم مسئولیت وراث نسبت به واجبات ترک شده عمدی میت [متفرقه ارث]

پرسش : امورى كه بر فرد مكلّف در زمان حيات واجب است، مثل نماز و روزه و غسل، آيا بر كسانى كه از او ارث مى‌برند نيز واجب می‌شود، يا هر كس در مورد مسائل واجب فقط خودش مسئول است؟

پاسخ : فقط بر پسر بزرگ‌تر نماز و روزه پدر و مادر كه به خاطر عذرى ترك شده واجب است.

ارث فردی که دو سر دارد [متفرقه ارث]

پرسش : اگر دو سر در یک بدن باشد آیا چنین جسمی یک نفر محسوب می شود یا دو نفر، تکلیف ارث و میراث در هر صورت چگونه است؟

پاسخ : یک نفر محسوب می شود.

نسبت و ارث در انسان شبیه سازی شده [متفرقه ارث]

پرسش : اگر یک شبیه سازی انجام شود(یعنی از خون وبافت های یک انسان ،انسانی دیگر بسازند) نسبت این دو نفر به همدیگر چیست؟ توارث بینشان هست؟

پاسخ : در حقیقت همان فرد است و نسبت به تمام اشخاص که با اصل او محرم هستند محرم می شود اما از کسی ارث نمی برد.

تکلیف نماز و روزه میتی که تمام فرزندانش دختر هستند [متفرقه ارث]

پرسش : ورثه مى‌دانند ميّت نماز و روزه بدهكار است، ولى وصیت به ثلث نكرده است و تمام فرزندان او دختر هستند. آيا وظيفه‌اى دارند؟

پاسخ : ورثه وظيفه‌اى در اين زمينه ندارند؛ ولى چنانچه به مقدار توان نمازها و روزه‌های وى را قضا كنند كار بسيار خوبى است.

تکلیف ورثه نیازمند درجایی که سایر وراث حاضر به تقسیم نیستند [متفرقه ارث]

پرسش : پدرى فوت كرده و اموال وى بايد بين سه پسر و يك دختر تقسيم گردد. متأسفانه غالب ورثه، كه از استطاعت مالى خوبى هم برخوردارند، نه مى‌فروشند، نه مى‌خرند و نه حاضر به تقسیم‌اند. آيا يكى از وراث كه نياز مبرم مالى دارد، مى‌تواند سهم‌الارث خود را به ديگرى يا شخص ثالثى واگذار نمايد؟

پاسخ : بر ساير ورثه واجب است سهم او را جدا نموده و تحويلش دهند و اگر حاضر به اين كار نشدند او مى‌تواند به دادگاه اسلامى مراجعه نموده و تقاضاى جداسازى سهم خود را نمايد و پس‌ازآن هرگونه تصرفی در سهم خودش جايز است.

ادعای ورثه نسبت به اموالی که میت قبل از فوت با مبلغ ناچیز مصالحه کرده [متفرقه ارث]

پرسش : پدر من تمام اموالش که یک خانه بوده و بیست میلیون تومان ارزش داشته از طریق مصالحه با ده هزار تومن به من فروخته، آیا حالا که در قید حیات نیست وراث دیگر می توانند نسبت به این خانه ادعای سهم بکنند؟

پاسخ : در صورتی که دلیل کافی بر این بیع داشته باشید دیگران سهمی از آن ندارند.

تصرف در سهم الارث دختر عقب مانده توسط مادرش [متفرقه ارث]

پرسش : اگر زنی که همسرش فوت کرده باشد و دختر عقب مانده ای داشته باشد با توجه به این که امید بهبودی دخترش وجود ندارد، آیا می تواند سهم او را پس انداز کرده و در اموال دخترش تصرف کند و برای خود یا دیگران خرج کند؟

پاسخ : جایز نیست و در تصرفات باید اجازه ولی و مصلحت او رعایت شود و تا زمان مرگ باید اموال را برای او حفظ کنند و بعد از آن مطابق ارث تقسیم می شود.

تصرف پدر در سهم‌الارث اولاد صغیر از مادرشان [متفرقه ارث]

پرسش : اگر اولاد صغير از مادر خود ارث برده باشند، آيا پدر آنها حقّ تلف يا فروش مال الارث آنان را بدون در نظر داشتن مصلحت صغار دارد؟

پاسخ : هيچ‌گونه تصرّفى دراموال صغير بدون رعايت مصلحت صغير جايز نيست.

ادعای ورثه میت نسبت به سهم‌الارث پدری او [متفرقه ارث]

پرسش : از شخصى سه فرزند دختر باقی‌مانده است که هرکدام بالغه و عاقله هستند، مقدارى ملک از پدرشان باقی‌مانده است، هرکدام شخصی را وکیل کرده‌اند تا ملک را تقسیم کنند، وکلا ملک را با ریسمان اندازه‌گیری و با قرعه‌کشی مال را تقسیم کرده‌اند و هرکدام راضى و قانع شدند، مدّت 28 سال از این تقسیم گذشت و خواهر بزرگ فوت کرد. اکنون ورثه او مدّعى هستند که مادرشان به حقّ خود نرسیده است حکم شرعی در این مسئله چیست؟

پاسخ : تقسیم به قوّت خود باقى است مگر اینکه با دلیل قاطع شرعى ثابت شود که او در آن زمان به حقّ خود نرسیده است.

اضافه کردن خانه در ملک مشاع ارثی [متفرقه ارث]

پرسش : یکی از ورثه بدون اجازه سایرین، بر روی خانه‌ای که متعلق به همه آنان بوده، طبقه دیگری ساخته است. آیا چون در مال مشاع تصرف کرده، سایر ورثه هم در طبقه دوم حقی دارند یا مال خود اوست؟

پاسخ : تصرف در مال ارث قبل از تقسیم، بدون اجازه همه ورثه جایز نیست و در صورت اختلاف، حاکم شرع، مال مشترک را می‌فروشد و سهم آنها را از هم جدا می‌کند.

فروش جمیع مایملک در مرض منجر به فوت [متفرقه ارث]

پرسش : شخصى دو سال قبل از فوتش، باوجود مرضى که منجر به فوت او شده است، جمیع مایملک خود را به همسرش فروخته است که بالتّبع ورثه شرعى او از ارث محروم شده‌اند، آیا این معامله صحت شرعى دارد؟ در فرض مذکور اگر معامله صورى بوده باشد صحیح است یا خیر؟ اگر در فرض مذکور احتمال اجبار در معامله باشد حکم آن چیست؟ اگر در فرض مذکور احتمال قصد ضرر زدن به ورثه باشد حکم آن چیست؟

پاسخ : هرگاه معامله به‌صورت ظاهر، جدی و اختیارى بوده نافذ است مگر آنکه خلاف آن ثابت شود هرچند احتیاط مستحب آن است که در زاید بر ثلث، با ورثه مصالحه شود.

هبه تمام اموال به یکی از فرزندان در مرض منجر به موت [متفرقه ارث]

پرسش : اگر پدری در مرض مشرف‌به موت باشد آیا می‌تواند تمام اموالش را مثلاً به یکی از فرزندانش بدهد؟

پاسخ : درصورتی‌که عقل و هوش کافی داشته باشد مانعی ندارد هرچند احتیاط مستحب آن است که در زاید بر ثلث، با ورثه مصالحه شود، به این معنی که آن فرزند در یک‌سوم آن تصرف کند و بقیه را به ورثه بدهد البته خودش نیز مانند سایر ورثه از باقی‌مانده ارث می‌برد.

رفت‌وآمد به خانه‌ای که ورثه صغیر دارد [متفرقه ارث]

پرسش : شوهر صاحب‌خانه ما فوت کرده و دو فرزند ۱۰ و ۸ ساله دارد. اگر ما به خانه آنها رفته و چیزی بخوریم و یا اینکه برای فرزندان ما چیزی بخرند آیا اشکال دارد؟

پاسخ : درصورتی‌که رفتن شما به خانه آنها سودی برای بچه‌ها داشته باشد مثلاً احساس تنهایی نکنند و مصیبت خود را فراموش نمایند مانعی ندارد و در مورد تصرف در اموال آنان، هرگاه مادر بچه‌ها این کارها را از سهم خودش انجام دهد مانعی ندارد ولی از اموال بچه‌ها جایز نیست.

تصرفات در ملک شخصی در مرض منجر به موت [متفرقه ارث]

پرسش : تصرفاتی که در مرض منجر موت نسبت به اموال و املاک توسط میت انجام شده از اصل مال او حساب می‌شود يا از ثلث؟

پاسخ : طبق نظر ما بايد از كل مال حساب شود.

استفاده مشترک مادر و دختر صغیر از مال ارثی [متفرقه ارث]

پرسش : دختر صغیری با مادرش زندگی می‌کند و از خانه و ماشین ارثیه پدری باهم استفاده می‌کنند آیا بازهم باید سهم‌الارث دختر را از اموال فوق جدا کرد یا استفاده مشترک بلامانع است؟

پاسخ : اگر به مصلحت صغیر است که اموال مشترک بماند و به‌اندازه سهم خود استفاده می‌کند مانعی ندارد.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی