کتاب المعارف که به نام «معارف ابن قتیبه» نیز شهرت دارد توسط ابو محمد عبد الله بن محمد بن مسلم بن قتیبه دینورى (213ـ 276ق) نوشته شده است. این کتاب از منابع مهم مورخان اهل سنت به شمار مى رود که مختصرى از تاریخ زمان حضرت آدم تا دوره معاصر خودش (خلفاى عباسى) را گزارش کرده است. او در این کتاب ابتدا مسئله خلقت و کیفیت پیدایش کائنات را به بحث گذاشته و سپس بر اساس منابع معتبرى که در نزد خود داشته دائره المعارف مختصرى درباره تاریخ انبیاء و اسلام تدوین کرده است. او کتابش را شبیه به کتاب استادش «وکیع» به نام «الشریف» نوشت و بسیارى ازمطالب خود را از کتاب هاى نویسندگان پیش از خود مثل کتاب «المنمق» و «المحبر» «ابن حبیب بغدادى» و آثار «ابوحنیفه دینورى» نقل کرده است. اما باب بندى و تنظیم مطالب و خلاصه گویى او بى سابقه و حائز اهمیت است.
شرح حال صحابه و تابعین:
این کتاب علاوه بر اینکه کتاب تاریخى (تاریخ عام) است، به عنوان کتاب صحابه شناسى نیز شناخته شده است. زیرا شرح حال صحابه را در یک فصل آورده و راویان حدیث تا زمان معتمد عباسى را ترجمه و تشریح کرده است.
علاوه بر این، ابن قتیبه شرح حال اشراف و بزرگانى را که در حوادث مهم تاریخ اسلام نقش بسزایى ایفا کرده اند نیز آورده است. مهم ترین عناوینى که غیر از این مى توان در این کتاب یافت عبارتند از:
1ـ شرح حال تابعان؛ 2ـ شرح حال مهاجرانى که از منطقه حجاز به مناطق دیگر اسلامى مثل عراق و شام مهاجرت کرده و به نشر علوم اسلامى پرداخته اند؛ 3ـ نسب شناسان مهم تاریخ اسلام؛ 4ـ شرح حال اهل حدیث؛5ـ شرح حال قاریان قرآن؛ 6ـ فتوحات مسلمانان؛ 7ـ گزارشهاى مربوط به حاکمان عراق و شاهان حبشه.
جایگاه کتاب المعارف:
کتاب المعارف که خود نویسنده در مقدمه اش مى گوید معارف شایان توجّهى را در آن ذکر کرده است، در زمان حیات خودش شهرت فراوان یافته و مورد توجه علماى اسلام و حتى خلفا قرار گرفته بود، به طورى که طلحه بن متوکل على الله خلیفه عباسى با دعوت ابن قتیبه دینورى به بغداد از او خواست که کتابش را براى وى تدریس کند و پس از تدریس به او ده هزار دینار پرداخت.

علت اعتراض علمای اهل سنت به کتاب المعارف
مشابهت هاى مطالب و سر فصل هاى کتاب دینورى با کتاب هاى «المحبّر» و «المنمق» ابن حبیب بغدادى و حتى آثار ابو حنیفیه دینورى اعتراض عده زیادى از علماى اهل سنت را بر انگیخته است که او بدون رعایت تقواى علمى، سخن دیگران را نقل کرده و بنابر این از اعتبار و وثاقت علمى و حدیث ساقط مى گردد. اما نظر عده اى از اهل تحقیق این است که موافقت مطالب کتاب وى با سایر کتاب ها اتفاقى بوده و او در حین جمع آورى و تدوین کتابش، یا از مطالب و محتواى سایر کتب بى اطلاع بوده است و یا اگر هم مطلع بوده توجهى به آنها نداشته است.
به هر حال کتاب المعارف امروزه مورد توجه همه علماى اسلام قرار گرفته و بارها در مصر و لبنان به چاپ رسیده است.