در چندين مورد از خطبه ها و نامه ها و كلمات قصار «نهج البلاغه» نكوهشى از زنان ديده مى شود و بعضى از ناآگاهان آن را به عنوان زن ستيزى تفسير مى كنند؛ در حالى كه قرائنى همراه اين بيانات امام علي(عليه السلام) است كه نشان مى دهد نظر حضرت علي(عليه السلام) به گروه خاصى است. مثلا بعضى از اين عبارات بعد از جنگ جمل كه از جمله آتش افروزانش يكى از همسران مشهور رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بود، وارد شده كه نشان مى دهد هدف امام(عليه السلام) نكوهش از چنين زنانى است كه مسير صحيح را رها كرده و آلت دست فرصت طلبان سياسى مانند طلحه و زبير مى شوند، كارى كه منجر به ريخته شدن خون هزاران نفر از مسلمانان شد و امام(عليه السلام) در پايان جنگ، آن زن را به احترام پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) با نهايت تكريم همراه برادرش و گروهى از محافظان به مدينه بازگرداند. در نامه 14 نيز از زنانى نكوهش شده كه زبان آنها آلوده به دشنام و بدگويى و سخنان زشت و خشن مى شود. امام(عليه السلام) آنها را ضعيف العقل و ناتوان مى شمرد.
بنابراین هرگاه ما به شأن ورود اين خطبه ها و مسائل تاريخى مقارن آن بنگريم خواهيم دانست كه اين تعبيرات هرگز درباره همه زنان نيست؛ بلكه اشاره به گروه خاصى دارد كه سرچشمه مفاسدى در درون خانواده يا داخل اجتماع مى شدند. بنابراين نظر مولا به اين گونه زنان است. به بيان ديگر سخنان مولا به صورت موجبه كليه نيست؛ بلكه موجبه جزئيه است.
شاهد اين سخن ديدگاه قرآن نسبت به زنان است كه به عنوان نمونه به آيات ذيل اشاره مى شود: «وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِّنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِّتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِى ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»(1)؛ (و از نشانه هاى خدا اينكه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفريد تا در كنار آنان آرامش يابيد و در ميانتان محبّت و رحمت قرار داد، به يقين در اين نشانه هايى است براى گروهى كه تفكر مى كنند).
اگر همه آنها نواقص العقول يا شر و بد باشند اين آرامش از كجا پيدا مى شود؟ در جاى ديگر مى فرمايد: «هُنَّ لِباسٌ لَّكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَّهُنَّ»(2)؛ (آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها [هر دو زينت هم و سبب حفظ يكديگريد]). هر گاه همه آنها داراى صفات منفى باشند چگونه مى توانند سبب زينت همسرانشان و مايه حفظ آنها گردند؟ در آیه ديگر مى فرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِّنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كانُوا يَعْمَلُونَ»(3)؛ (هر كس كار شايسته اى انجام دهد خواه مرد باشد يا زن در حالى كه مؤمن است به طور مسلم او را حيات پاكيزه اى مى بخشيم و پاداش آنها را مطابق بهترين اعمالى كه انجام مى دادند، خواهيم داد). در آيه 35 سوره «احزاب»، ده گروه از مؤمنان صالح العمل و زنان صالحه را در كنار هم قرار داده و در پايان به همه وعده اجر عظيم مى دهد، مى فرمايد: «إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتِينَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصّادِقِينَ وَ الصّادِقاتِ وَ الصّابِرِينَ وَ الصّابِراتِ وَ الْخاشِعِينَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقِينَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصّائِمِينَ وَ الصّائِماتِ وَ الْحافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذّاكِرِينَ اللهَ كَثِيراً وَ الذّاكِراتِ أَعَدَّ اللهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظيماً».
همچنین در حديثى در اصول كافى از امام باقر(عليه السلام) آمده است كه بعد از اشاره به عيب و نقصان گروهى از زنان در پايان مى فرمايد: «إِلَّا الْمُسْلِمَاتُ مِنْهُنَّ»(4)؛ (غير از زنان مسلمان). رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در حديث ديگرى می فرمایند: «اَلْإِمْرَأَةُ الصَّالِحَةُ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ رَجُلٍ غَيْرِ صَالِحٍ»(5)؛ (يك زن صالحه برتر است از يك هزار مرد ناصالح). در حديث مفصلى از امام صادق(عليه السلام) كه در كتاب «كافى» آمده نيز تقسيم بندى روشنى درباره زنان ديده مى شود كه امام(عليه السلام) گروهى از آنان را مايه سعادت مردان مى داند و گروهى را اسباب غبن مى شمارد؛ «فَمَنْ يَظْفَرْ بِصَالِحِهِنَّ يَسْعَدْ وَ مَنْ يُغْبَنْ فَلَيْسَ لَهُ انْتِقَامٌ».(6)
آیاتي که ذکر شد، به اضافه روايات سه گانه بالا و همچنين روايات ديگرى كه در همان باب از كتاب «كافى» (باب اصناف النساء) آمده قرينه روشنى است بر تفسيرى كه درباره سخنان حضرت علي(عليه السلام) در «نهج البلاغه» آورديم.
براى حسن ختام به كلام خود مولا(عليه السلام) در نامه31 توجّه می دهيم كه می فرماید: «إنّ الْمَرْأَةَ رِيْحانَةٌ وَ لَيْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٌ». مى دانيم كه گل و ريحان در حد ذات خود مزاياى فراوانى دارد؛ هم مايه آرامش خاطر است و هم زينت و هم فوايد فراوان ديگر؛ ولى در عين حال موجودى است لطيف كه اگر از آن مراقبت كافى نشود پژمرده خواهد شد. در واقع اين جمله اشاره به آن است كه در آنها جنبه احساس و عواطف برترى دارد در حالى كه در مردان خِرَد بر عواطف ترجيح دارد و البتّه هنگامى كه اين دو با اين دو ويژگى با هم بياميزند نظام خانواده تأمين مى شود.(7)